Mofimu - Sarufi na Matumizi ya Lugha Kiswahili Notes

Utangulizi

Mofimu ni sehemu ndogo zaidi ya neno inayowakilisha maana ya neno hilo. Mofimu inaweza kuwa silabi moja au zaidi.

Kuna aina mbili za mofimu:

Mofimu huru ni silabi moja au zaidi yenye maana kamili ya neno na inaweza kujisimamia yenyewe bila msaada wa viambishi au silabi nyingine. Aghalabu mofimu huru huwa nomino, vivumishi au vielezivisivyochukua viambishi vya ngeli. Kwa mfano:daktari, ndoa, nyumba, Miranda

Mofimu tegemezi ni mofimu ambazo huhitaji viambishi au mofimu nyingine tegemezi ili kuleta maana iliyokusudiwa. Mofimu hizi hujumuisha hasa mzizi wa neno (au shina la kitenzi), vivumishi, nomino au vielezi ambavyo vinahitaji viambishi viwakilishi vya ngeli ili kutoa maana iliyokusudiwa.
Shina la kitenzi au mzizi wa neno au kiini cha kitendo ni sehemu ndogo zaidi inayosimamia kitenzi chenyewe bila mnyambuliko, nyakati au viambishi vinginevyo. Viambishi ni mofimu tegemezi ya silabi moja inayowakilisha dhana fulani kama vile hali, ngeli, nafsi, wakati na kadhalika.
k.m:
1. mtangazaji => m-tangaz-a-ji
  m => mofimu ya ngeli ya M-WA kwa umoja
  tangaz => mzizi wa neno, kiini cha kitendo cha kutangaza
  a => kiishio cha kitenzi
  ji => inaonyesha kazi au mazoea
2. wametusumbua => wa-me-tu-sumbu-a
  wa => kiambishi kiwakilishi cha nafsi ya tatu wingi
  me => kiambishi cha wakati timilifu
  tu => kiambishi kiwakilishi cha nafsi ya kwanza wingi - kitendewa/mtendwa
  sumbu => shina la kitendo cha kusumbua
  a => kiishio
3. wakulima => wa-ku-lim-a
  wa => kiambishi kiwakilishi cha ngeli ya A-WA wingi
  ku => kiambishi cha KU ya kitenzi jina
  lim => mzizi wa kitendo cha kulima
  a => kiishio