Kiswahili paper 3 Questions and Answers - Form 3 End Term 1 Exams 2023

1. Ni sumu, sumu hatari
   Unahatarisha watoto
   Kwa ndoto zako zako leweshi
   Za kupanda ngazi
   Ndoto motomoto ambazo
   Zimejenga ukuta
   Baina ya watoto
   Na maneno laini
   Ya ulimi wa wazazi
2. Ni sumu, sumu hasiri
   Unahasiri watoto
   Kwa pupa yako hangaishi
   Ya kuwa tajiri mtajika
   Pupa pumbazi ambayo
   Imezaa jangwa bahili
   Badala ya chemichemi
   Ya mazungumzo na maadili
   Baina ya watoto na mzazi
3. Ni sumu, sumu legezi
   Unalegeza watoto
   Kwa mazoea yako tenganishi
   Ya daima kunywa ‘moja baridi’
   Mazoea mabaya ambayo yanafunga katika klabu
   Hadi saa nane usiku
   Huku yakijenga kutofahamiana
   Baina ya watoto na mzazi
4. Ni sumu, sumu jeruhi
   Unajeruhi watoto kwa pesa,
   Kwa mapenzi yako hatari
   Ya kuwaliwaza watoto kwa pesa
   Zinawafikisha kwenye sigara na ulevi
   Na kisha kwenye madawa ya giza baridi
   Barabara inayofikisha kwenye giza baridi la kaburi la asubuhi

Maswali

1. Pendekeza kichwa kwa shairi hili. (alama 1)
2. Fafanua maudhui ya shairi hili. (alama 2)
3. Ni kwa njia gani kinachozungumziwa kinajenga ukuta? . (alama 2)
4. Dondoa tamathali mbili za usemi zilizotumika katika shairi na uzitolee mfano (alama 4)
5. Eleza umbo la shairi hili. (alama 3)
6. Uandike ubeti wa nne kwa lugha nathari. (alama 4)
7. Eleza maana ya vifungu hivi vilivyotumika katika shairi . (alama 4)
   1. Giza baridi
   2. Yanakufunga katika klabu

SEHEMU B:FASIHI SIMULIZI

1.  
   1. Taja na ueleze sifa za mtambaji bora katika fasihi simulizi. (alama 10)
   2. Nyimbo zina wajibu gani katika jamii. (alama 4)
   3.  
      1. Eleza maana ya vitendawili. (alama 2)
      2. Onyesha sifa za kitendawili. (alama 4)
2.  
   1. Taja na ueleze aina nne kuu za hadithi (alama 8)
   2. Eleza mbinu tatu ambazo mtambaji anaweza kutumia kuishirikisha hadhira yake.(alama 6)
   3. Fafanua vipera vifuatavyo vya fasihi simulizi. (alama 6)
      1. Majigambo
      2. Mivigha
      3. Lakabu

MARKING SCHEME

USHAIRI

1. Kichwa
   • Kielelezo kibaya
   • Tabia mbovu kwa watoto
   • Wazazi wabaya/ walegevu
2. Maudhui ya shairi
   • Mshairi anasema kuwa wazazi wanahasiri watoto kwa pupa yao ya kulewa kila wakati na kuwa kielelzo kibaya
   • Wazazi kukaa vilabuni mpaka usiku wa manane bila kufahamiana na watoto wao ni vibaya
   • Wazazi kuwapa watoto pesa nyingi ni tabia potovu kwani wanazitumia dawa za kulevya
   • Wazazi wanatafuta utajiri na kukosa wakati wa kuwashauri/ kuwafunza maadili mema
3. Kinachojenga ukuta
   • Hapana mazungumzo ya kishauri baina ya watoto na wazazi nah ii hujenga ukuta baina ya watoto na wazazi
   • Kulewa kila wakati na kukaa kilabuni kwa mpaka usiku wa manane hujenga ukuta kwa kuwa mzazi huwa hapati wakati wa kuzungumza na mtoto 2x1=2
4. Tamatahli za usemi
   1. Takriri – ni sumu, sumu
   2. Tashihisi – ndoto zinajenga ukuta/ yanakufunga katika klabu
   3. Istiara – ni sumu                                                                                        Kutaja – 1, Mfano – 1
5. Umbo la shairi
   
   1. Lina beti nne
   2. Kila mshororo una mishororo tisa isipokuwa ubeti wa mwisho
   3. Ni shairi huru kwa kuwa halizingatii arudhi
6. Lugha nathari- ubeti wa nne
   1. Mshairi anasema kuwa wazazi wanaumiza watoto kwa kuwapa pesa
   2. Ni vibaya kuliwaza watoto kwa kuwapa pesa
   3. Kwani huwaingiza katika maovu ya kuvuta sigara na ulevi na mihadarati
   4. Hali hii inaishia upotofu wa watoto/ huwaingiza katika hali mbaya/ kifo
7. Maana ya vifungu
   1. Giza baridi – hali mbaya/ kifo
   2. Yanakufunga katika klabu – kuwa na mazoea mabaya ya kukaa kilabuni kulewa mpaka usiku wa manane

FASIHI SIMULIZI

1.  
   1. Sifa za mtambaji bora
      • Awe na uwezo wa kuwasilisha hadithi.
      • Anafaa kutumia njia inayochangamsha hadhira.
      • Awe na ujuzi wa kuifahamu hadhira yake.
      • Awe na ufahamu mpana wa lugha pamoja na utamaduni unaohusika.
      • Awe na uwezo wa ufaraguzi.
      • Aweze kufahamu tabia za binadamu na mikondo mbalimbali ya jamii. 5 x 2 = 10
   2. Wajibu wa nyimbo
      • Hutumbuiza
      • Kuwasifu watu maarufu
      • Kusahihisha maovu ya jamii
      • Huhifahi utamaduni
      • Huelimisha watu
      • Hukuza lugha
      • Huhamasisha watu
      • Kufariji waliofiwa
      • Kuendeleza uhai wa jamii n.k (1 x 4)
   3.  
      1. Kitendawili ni fumbo/msemo wa kinafumbo amabao hufumbua jambo Fulani na hutolewa hadhira au wasikilizaji ili waufumbue. 1 x 2= 2
      2. Hutangulizwa kwa njia maalumu
         1. Ujumbe wake ni wa kimafumbo
         2. Ufananisho wa kihazanda
         3. Ni fupi kwa maelezo
         4. Hutegemea mazingira/sehemu Fulani 4 x 1 =  4
2.  
   1.  
      1. Visasili - Hadithi zinazosimulia asili ya watu, vitu ama tabia Fulani.
      2. Ngano za mazimwi - Husimulia kuhusu mazimwi
      3. Hurafa - Hadithi ambazo zina wahusika wanyama lakini waliopewa tabia za binadamu.
      4. Hekaya - Ngano fupi zinazosimulia matukio ya kushangaza  yanayoonyesha hila au ujanja wa mwanadamu
      5. Mighani huwa na lengo la kueleza visa na mikasa ya watu ama mashujaa wa jamii fulani.
   2.  
      1. Kutumia viungo vyake vya mwili kuikuza na kuifanya hadithi kusisimua.
      2. Msimuliaji kuchukua nafasi ya wahusika katika hadithi ili kuishirikisha hadhira.
      3. Uwezo wa kuiga matendo na wahusika kwa kuimba na kupiga makofi ili kuvutia hadhira.
      4. Ucheshi na mvuto wa lugha ili kuifanya hadhira kushikika.
   3.  
      1. Majigambo – Mazungumzo yanayotolewa na mtu fulani ili kutapa
      2. Mivigha – sherehe maalum za kitamaduni ambazo hufanywa na jamii katika kipindi maalum.
      3. Lakabu – Majina ya utani au kupanga ambayo watu hujipa au kupewa