MASWALI

Soma vifungu vifuatavyo. Vina nafasi 1 mpaka 15. Kwa kila nafasi umepewa majibu manne hapo. Jaza kila pengo kwa jawabu lifaalo zaidi.

Bahili hakujua__ 1___ ya ukarimu __ 2 _siku _ 3 _ na ya kumfika. Yeye alikuwa_ 4 watu wanaosadiki kuwa kwa lolote ambalo __5 _mtu yeyote, hawana budi 6. malipo. Watu hawa hujitetea kwa methali isemayo, _ 7__'. Siku hiyo alipoteza nauli yake alipokuwa akirejea nyumbani. Juhudi zake za kuomba msaada hazikufua dafu. Basi __ 8hadi chengoni huku amechoka tiki.

1.      
   1. thamani
   2. dhamani
   3. umuhimu
   4. sababu
2.      
   1. tangu
   2. hata
   3. wala
   4. hadi
3.      
   1. aliofikwa
   2. aliyefikwa
   3. alipofikwa
   4. alivyofikwa
4.      
   1. baadhi ya
   2. mithili ya
   3. kati ya
   4. miongoni ya
5.      
   1. wanalomtendea
   2. wanamtendea
   3. wamtendealo
   4. wakimtendea
6.      
   1. kumtoza
   2. kumtolesha
   3. kumtoesha
   4. kutozwa
7.      
   1. Jaza ya hisani ni hisani
   2. Lisilo budi hubidi
   3. Tenda wema nenda zako
   4. Mkono mtupu haurambwi
8.      
   1. akaenda joshi
   2. akapiga milundi
   3. akatia mrija
   4. akapiga vijembe

Ni jambo la kusikitisha kuwaona vijana wakiingilia starehe    9     .Jambo hili limechangia _ 10_ kwa maadili katika jamii. __11___vijana hata wanaoingilia uhalifu__12__starehe hizi. Wengine nao huzurura mithili ya    14     wakitafuta wenzao watakaowanunulia vileo.__15___ na hali hii huenda tukakipoteza kizazi cha kesho.

9.      
   1. wasiozimudu
   2. wasioimudu
   3. wasizozimudu
   4. wasivyozimudu
10.      
    1. kuzorota
    2. kufilisika
    3. kuimarika
    4. kutekelezwa
11.      
    1. kuko
    2. iko
    3. раро
    4. wapo
12.        
    1. japo
    2. ili
    3. bali
    4. ila
13.      
    1. kugharimia
    2. kugharimu
    3. kugharamia
    4. kugharamisha
14.      
    1. dira
    2. mwewe
    3. mbwakoko
    4. pakashume
15.        
    1. Tukienda
    2. Mkiendelea
    3. Wakiendeleza
    4. Tukiendelea

Kuanzia swali la 16 mpaka 30, jibu kila swali kulingana na maagizo uliyopewa.

16. Chagua sentensi iliyotumia kielezi cha kutilia mkazo kwa usahihi.
    1. Wao ni marafiki wa kufa kupona.
    2. Kamau ni rafiki yangu wa toka nitoke.
    3. Tumeuenzi utamaduni wetu tangu asili na jadi.
    4. Waombolezaji walilia kwa shangwe na hoihoi.
17. Nyuzi ni wingi wa uzi aidha ni
    1. kasi ya mawimbi baharini.
    2. vipimo vya joto.
    3. viwango vya mvua iliyonyesha.
    4. Makadirio ya masafa ardhini.
18. Tambua sentensi iliyotumia ji ya hali.
    1. Mtoto alijichafua akicheza.
    2. Mwimbaji yule ni maarufu sana. 
    3. Utunzaji wa mazingira ni wajibu wetu sote.
    4. Jigari hilo ni la mjoba wake.
19. Ukitaka kupima usawa wa ukuta utatumia kifaa kipi?
    1. Timanzi
    2. Patasi.
    3. Jiriwa.
    4. Pimamaji.
20. ______ ni zao zima la mmea uzaao ndizi. 
    1. Chane 
    2. Mgomba 
    3. Kipeto
    4. Mkungu
21. Andika wingi wa sentensi ifuatayo:
    Hukujua kuwa angeniuliza swali kama hilo.
    1. Hawakujua kuwa mngewauliza maswali kama hayo.
    2. Hamkujua kuwa wangeniuliza maswali kama hiyo. 
    3. Hamkujua kuwa wangetuuliza maswali kama hayo. 
    4. Hawakujua kuwa mngetuuliza maswali kama hayo. 
22. Akifisha sentensi ifuatayo.
    Mwalimu aliwauliza mnafanya nini hapa. 
    1. Mwalimu alitaka kujua walichokuwa wakifanya hapo? 
    2. Mwalimu aliwauliza, "Mnafanya nini hapa?" 
    3. Mwalimu aliwauliza, "mnafanya nini hapa?"
    4. Mwalimu aliwauliza, "Mnafanya nini hapo?
23. Ainisha maneno yaliyoangaziwa katika sentensi ifuatayo. Timu hii ni hodari kuliko ile. 
    1. Kivumishi, kielezi, kiwakilishi. 
    2. Kivumishi, kihusishi, kivumishi. 
    3. Kivumishi, kiunganishi, kielezi.
    4. Kiwakilishi, kihusishi, kivumishi.
24. Kinyume cha methali:
    Mtoto akililia wembe mpe ni
    1. Mpanda ngazi hushuka.
    2. Mtoto umleavyo ndivyo akuavyo.
    3. Mchagua jembe si mkulima.
    4. Pilipili usiyoila yakuwashiani?
25. Kati ya vyombo hivi vya muziki, kipi cha asili?
    1. Gitaa.
    2. Fidla.
    3. Tarumbeta.
    4. Siwa.
26. Mimi ni mvulana. Jina langu ni Tito. Nina dada mmoja anayeitwa Asha. Kila tunapoonana sisi huitana
    1. kaka.
    2. mpwa.
    3. umbu.
    4. mnuna.
27. Mzigo huu ni nanga ukiubeba kidogo tu unalowa jasho chapachapa. Sentensi hii imetumia tamathali gani za uscmi?
    1. nahau, tashbihi.
    2. Sitiari, tanakali za sauti.
    3. Chuku, milio.
    4. Sitiari, nahau.
28. Zawadi anayopewa mtu kwa kupata kitu kilichopotea huitwaje?
    1. Fichuo.
    2. Arbuni.
    3. Koto.
    4. Kiangazamacho.
29. Mkutano ulimalizika wakati wa jua la utosi.Je huu ni wakati gani?
    1. Adhuhuri.
    2. Macheo.
    3. Machweo.
    4. Asubuhi.
30. Chagua kikundi cha sifa zisizochukua viambishingeli.
    1. imara, halali, dhaifu, laini.
    2. bora, safi, chafu, gani.
    3. tele, refu, embamba, kali.
    4. tajiri, tano, gumu, kadhaa.

Soma kifungu kifuatacho kisha ujibu maswali 31 – 40
Hivi karibuni, nchi ya Kenya iliingia katika hesabu ya zile nchi ambazo zimewahi kudungwa na mwiba wa vita vya wenyewe kwa wenyewe. Japo vita hivi vilisababishwa na uchaguzi wa mwaka Elfu mbili na saba, vilituonyesha namna tulivyogawanyika katika misingi ya kikabila. Kuna mengi ambayo tunaweza kufanya ili kuuziba ufa huu ambao umetugawanya.
Kwanza tunaweza kuhimiza matumizi ya lugha ya taifa katika nyanja zote za maisha badala ya watu kutumia lugha zao za mama. Vilevile, viongozi waache ukabila na wawe na mtazamo wa kitaifa. Wamechangia sana kuchochea hisia za kikabila badala ya kuwaunganisha Wakenya. Maeneobunge mengine yamegawika katika misingi ya kikabila na hata kupewa majina ya kikabila. Pia inafaa kila Mkenya ahubiri umoja wa kitaifa.
Shule zetu za upili zimekuwa vyungu vya kuchemshia ukabila. Isipokuwa shule za kitaifa ambazo huchukua wanafunzi kutoka maeneo yote nchini, shule za magatuzi almaarufu kaunti na zile za wilaya huchukua asilimia sabini ya wanafunzi kutoka maeneo ya karibu. Hivyo basi utapata mwanafunzi amesomea eneo hilo kutoka shule ya msingi mpaka kidato cha nne. Wanafunzi kama hawa hutumia lugha za mama na kwa hivyo hawachangii katika utaifa. Itafaa vilevile iwapo kutakuwa na ugavi sawa na rasilimali. Ilivyo sasa ni kuwa maeneo mengine yana maendeleo ya hali ya juu na mengine hayana hata chakula. Jambo hili linaleta uhasama wa kimaeneo.
Tunaweza vilevile kuwa na siku ya utamaduni ambapo tuna maonyesho ya kitamaduni. Kwa kuonyesha utamaduni wa kila kabila nchini, tutafurahia tamaduni anuwai tulizo nazo na kuzichukulia kuwa kitegauchumi kuliko kuwa sababu ya vita.
Makundi haramu pia yanaleta ukabila. Wakati wa vita vilivyozuka hapa nchini, kila kabila lilikuwa na kundi lake la kulipigania. Kulikuwa na uhalifu mkubwa uliosababishwa na makundi haya yafaa kupigwa marufuku.
Nafasi za kazi nazo ziwaendee wale waliohitimu na wala si kutolewa kwa misingi ya kikabila. Vilevile, iwapo viongozi watakuwa mifano mizuri watasaidia sana viongozi waache matamshi kama vile, “kabila letu linaonewa," au "Ndugu zangu tunamalizwa.” Iwapo watakuwa na mitazamo ya kitaifa, basi watasaidia sana kuleta mtagusano katika nchi hii.
Wananchi wenyewe waelewe kitu kimoja, kuwa makabila nchini Kenya ni mawili - matajiri na maskini. Kwa mfano, hata baada ya kuwachonganisha Wakenya viongozi wetu huonekana wakila na kucheka pamoja. Sisi wananchi tumebaki na kinyongo lakini wao ni marafiki baada ya kututumia na kupata walichotaka, madaraka.
Vyombo vya habari vinapaswa kuarifa, kuelimisha, kuburudisha na kuyafichua maovu. Hata hivyo, kuzuka kwa idhaa za kikabila kimechangia kuvuruga umoja. Viongozi hutumia vyombo hivi kuhubiri chuki kwa watu wa makabila yao. Mambo ya aina hii hudhoofisha juhudi za kulinganisha taifa.
Hakika, ni vyema tufikirie kuhusu wajibu wetu katika maendeleo yetu binafsi na ya taifa letu. Chombo hakiendi ila kwa kafi. Tukijijenga, taifa zima tutapiga hatua kubwa pia. Badala ya kutumia juhudi zetu kuzozana kwa misingi ya kikabila, ni vyema tushikane mikono ili tusonge mbele pamoja.

31. Ni sahihi kusema kuwa,
    1. Kenya ilijiunga kupigana na mataifa yenye vurugu.
    2. Kenya imehusika tena katika machafuko ya kisiasa.
    3. Kenya imekuwa mojawapo ya nchi zilizoshuhudia machafuko.
    4. Kenya ilikuwa nchi ya kwanza kushuhudia vita vya kikabila.
32. Vita hivi vinavyozungumziwa,
    1. vilitokea kabla ya uchaguzi mkuu nchini.
    2. vilitokana na tofauti za kikabila zilizojitokeza kisiasa.
    3. vilisababishwa na viongozi wenye maono ya kitaifa.
    4. vilikuwa baina ya makabila makuu na yale madogo.
33. Umuhimu wa lugha ya kitaifa kulingana na kifungu hiki ni,
    1. kuyaangamiza makabila.
    2. kutambulisha taifa.
    3. kukuza utamaduni.
    4. kuliunganisha taifa.
34. Shule za upili nazo zimelaumiwa kwa
    1. kutohimiza utangamano wa jamii mbalimbali.
    2. kutoa mafunzo kwa kutumia lugha ya marna.
    3. kupokea wanafunzi kutoka sehemu mbalimbali.
    4. kuwanyima nafasi wanafunzi wa jamii za karibu.
35. Kuendelea kwa baadhi ya maeneobunge kuliko mengine ni ishara kuwa,
    1. ubaguzi unajitokeza katika ugavi wa rasilimali.
    2. mipaka ya kimaeneo imewekwa kwa misingi va kikabila.
    3. watu wa maeneo haya wana bidii kuliko wenzao.
    4. serikali inazingatia usawa katika ugavi wa rasilimali
36. Kulingana na aya ya nne,
    1. kuwepo kwa tamaduni mbalimbali kunahujumu umoja wetu.
    2. Maonyesho ya kitamaduni yamechangia ukabila nchini.
    3. tofauti zetu zinaweza kutufaidi badala ya kutugawanya.
    4. kila kabila lina siku ya utamaduni ya kitaifa.
37. Makundi haramu nchini,
    1. yanasaidia kutetea makabila yao yasinyanyaswe.
    2. mara nyingi hutetea haki za makabila yote.
    3. hayana uhusiano wowote na makundi ya kikabila.
    4. hutekeleza uhalifu kwa visingizio vya kutetea jamii.
38. Makala haya yameonyesha wazi kuwa,
    1. Viongozi wa kisiasa ni maadui wakubwa.
    2. Viongozi wa kisiasa huwatumia wanyonge kujifaidi.
    3. Nchi hii haina makabila mengi jinsi tunavyofikiria.
    4. Idhaa za kikabila huanzishwa na Wanasiasa nchini.
39. Methali 'chombo hakiendi ila kwa kafi' ina maana kuwa,
    1. maendeleo hayatapatikana bila watu kuwa na ubinafsi.
    2. juhudi za kuliunganisha taifa nila serikali na viongozi.
    3. taifa haliwezi kuendelea bila mchango wa wananchi.
    4. wananchi hawawezi kuungana bila viongozi wa kisiasa..
40. Neno mtagusano jinsi lilivyotumika lina maana sawa na,
    1. utangamano.
    2. utengano.
    3. mvurugano.
    4. utamaduni.

Payuka alikuwa kilimilimi hivi kwamba lolote alilonasa kwa yeyote awaye yule, sharti angeliwasilisha na kumtaarifu mwingine. Hakujali lilisemwa na nani au kwa nini. Hata mambo ya faragha ya baraza la wazee angeingilia tu, sijui akiwa mgeni wa nani, kisha angeyasambaza hata kwa vibaka na vigoti. Udukizi wa namna hii ulimpelekea kuwa na rabsha baina yake na wote waliomzunguka. Kila aliyemwona akikaribia alijaribu kuyafunika maneno yake hadi apite. Msemo, “funika kombe mwanaharamu apite," ukawa wamlenga yeye.
Waaidha, alikuwa na ulimi wa upanga. Kungalikuwa na mashindano ya kukaripiana, neno la kwanza la payuka lingalimpiga dafrao mpinzani wake hata ajiuzulu mara moja. Alifikiri maisha ni jukwaa la mashindano na kwake yeye aliyekuwa na upyaro wa msimu ndiye angeshinda. Maneno yake yote yalikuwa mfano wa sumu ya joka kali. Naye kwake, hili lilikuwa na hasara pia. Aliuvaa uso usiofurahi, kila wakati umekunja mapeto, midomo imekunjana na uso umejaa makanyanza kama mzee mwenye umri wa miaka mia moja. Mgeni yeyote aliyemwona na kusikia kuwa alikuwa mtoto ambaye hata ubwabwa haujamtoka shingoni alimaka.
Payuka pia alikuwa mcheza shere. Ukweli ukawa neno lisilo na maana kwake. Hakuiona ahadi kuwa deni kazini angeahidi jambo fulani wala asingelitimiza asilani. Mkutanapo angekupiga chenga kukudanganya. Angekupaka mafuta kwa mgongo wa chupa na uridhikapo na kuenda, angeahirisha utekelezaji wa ahadi yenu hadi mtakapokutana tena. Kwa mtendwa, hii ilikuwa dhihaka iliyokithiri.
Uchokochoko wake ulimfanya awe ndumakuwili. Akimwona yeyote akinawiri angejitokeza kama anayeteremea mno na mwenye kusherehekea pamoja na apataye. Hili lingefanya anayelengwa kumfunulia moyo wake wote na kuuacha wazi kwake amchunguze atakavyo. Maadui wangevutwa kwa ulimi. Kuna walioibwa kutapeliwa, kuhujumiwa kwa mioto au kwa namna yoyote ile, wengine waliuawa kutokana na hila zake kumbe alitafuta jinsi ya kufaidika yeye!
Naye avumaye baharini papa kumbe wengine wapo? Ukiua kwa upanga, kwa upanga pia utakufa. Chokochoko za payuka zikawabughudhi vijana wengi kwa muda mrefu, nao wakampangia njama. Wakaitumia njia ile ile aliyotumia kulipizia kisasi - ulimi mtamu. Walijua kuwa yeye alipenda kuutumia ulimi wake kupata sifa. Wakati huo makachero walikuwa wakichunguza kwa kina vyanzo vya visa mbalimbali vya uhalifu kitongojini humo. Wakajua kumsifu kwa kiasi kidogo tu kungemfanya kujisahau na kuelezea siri zake zote
Licha ya kuutumia kuropoka, ulimi wa Payuka pia ulitumiwa kuchapa maji. Siku ya mtego, vijana hao walijifanya karimu kwelikweli, wakamnunulia kileo. Alipokwishauchapa ugimbi, vijana wakaanza kumsifu Payuka kwa ujanja huku wakiwakashifu watu mbalimbali waliojua kuwa walikwishahasiriwa na afriti huyu. Kusikia sifa zake zainuka, alianza kutokwa na maneno shelabela. Alieleza alivyowashusha wote hao kwajinzi mbalimbali - kuna aliowapangia kuuawa, kuibiwa, kuchomewa nyumba na kadhalika.
Wakati huu wote, kachero mmoja alikwishakaribia akiwa na kiredio cha kunasia sauti. Akishaboboka bobobo, makachero wawili wakajitokeza, wakajitambulisha na kumfahamisha Payuka shughuli zao pale. Alipojaribu kujitetea kiredio kikafunguliwa, akayasikia yote aliyosimulia. Akalevuka palepale, akawaangalia vijana wale majirani ambao sasa walikuwa wakitabasamu. “Twende kituoni!” Makachero wakamwamuru. Waliokuwepo wakajisemea nyoyoni, “Kweli heri kujikwaa dole kuliko kujikwaa ulimi”.

41. Chagua jibu lililo sahihi.
    1. Payuka aliyachunguza mambo vizuri kabla ya kuyasambaza.
    2. Wengi walipenda kuzisikiliza chokochoko za Payuka.
    3. Baraza la wazee lilimtumia Payuka kutangaza mambo yake.
    4. Payuka alipenda kuchunguza maneno ili ayasambaze.
42. Kutokana na hulka ya Payuka,
    1. mara nyingi alivurugana na watu.
    2. alijizolea umaarufu kila mahali.
    3. alipendwa sana na vibaka na vigoli.
    4. alijipata akizungukwa na watu mara nyingi.
43. 'Neno la kwanza la Payuka lingalimpiga dafrao mpinzani wake hata ajiuzulu mara moja'. Kauli hii imetumia tamathali gani za usemise
    1. sitiari, nahau.
    2. nahau, chuku.
    3. tashihisi, chuku.
    4. tashbihi, kinaya.
44. Payuka alionekana kuwa mzee kwa sababu ya,
    1. upyoro wake 
    2. kununa mara nyingi. 
    3. kuchukiwa na watu.
    4. maneno mengi aliyojua.
45. Sifa nyingine ya Payuka iliyojitokeza ni,
    1. kutotimiza ahadi.
    2. kuingiliana na wageni.
    3. kupenda vita.
    4. kuhepa watu wasikutane.
46. Msemo mwingine wenye maana sawa na, angekupaka mafuta kwa mgongo wa chupa'ni
    1. angekupiga vijembe.
    2. angekuvika kilemba cha ukoka.
    3. angekuonea gere.
    4. angekutia kiwi.
47. Payuka alijenga uhusiano na wale waliofanikiwa ili,
    1. azijue siri zao na kuwatangazia wengine.
    2. aige nyendo zao na kufanikiwa kama wao.
    3. atangaze siri zao waweze kutiwa mbaroni.
    4. awavute karibu na kupata nafasi ya kuwadhulumu.
48. Madhara ya ulevi yanayojitokeza katika i kifungu ni,
    1. mtu kushindwa kudhibiti maneno yake.
    2. kunaswa na makachero bila kujitetea ipasavyo.
    3. kutoa siri za wenzetu kwa maadui zao.
    4. kuwafuata hata maadui ili kufaidika.
49. Payuka hakuweza kujitetea kwa kuwa,
    1. alikuwa mlevi kupindukia.
    2. ushahidi dhidi yake ulikuwa dhahiri.
    3. wenzake walitoa ushahidi dhidi yake.
    4. alishtakiwa kwa mambo ambayo hakuyajua.
50. Kulingana na kifungu, ni wazo kuwa,
    1. askari walipofika pale walikuja kumchunguza Payuka.
    2. vijana waliomnunulia Payuka pombe walikuwa makachero.
    3. Payuka alikuwa mhusika mkuu kwenye maovu kijijini.
    4. vijana waliomsaliti Payuka walikuwa washirika wake maovuni.

MARKING SCHEME

1. A
2. D
3. C
4. C
5. B
6. A
7. B
8. B
9. C
10. A
11. D
12. B
13. A
14. C
15. D
16. C
17. B
18. C
19. A
20. D
21. C
22. B
23. A
24. B
25. D
26. C
27. B
28. D
29. A
30. A
31. C
32. B
33. D
34. A
35. A
36. C
37. D
38. B
39. C
40. A
41. D
42. A
43. C
44. B
45. A
46. D
47. D
48. A
49. B
50. C

QUESTIONS

Soma vifungu vifitatavyo vina nufasi 1 mpaku 15. Kwa kila nafasi umepewa majihu munne hapo. Juze pengo kwa kuchagua jawabu lifualo zaidi.
Umuhimu wa teknolojia ya kisasa _1_  maisha ya binadamu _2_  kupuuzwa _3_, _ 4__ sekta zilizonufaika pakubwa_5_ na uvumbuzi huu ni ile ya mawasiliano. Ilapo zamani mawasiliano _6_ katika matumizi ya mbinu kama vile_7_ upigaji wa magoma, kuwasha moto _8_ moshi angani _9_ kuwatuma wajumbe mbalimbali.

1.                      
   1. ya
   2. wa
   3. katika
   4. kwa
2.                  
   1. hauwezi
   2. huwezi
   3. haiwezi
   4. hayawezi
3.                    
   1. kabisa
   2. tena
   3. vile
   4. kamwe
4.                
   1. Baadhi ya
   2. kati ya
   3. miongoni ya
   4. mithili ya
5.                    
   1. kutokana na
   2. kilingana na
   3. mintaarafu ya
   4. zaidi ya
6.                  
   1. yalikuwa
      yamejikita 
   2. yangekuwa
      yalijikita
   3. yamekuwa
      yakajikita
   4. yanakuwa
      yamejikita
7.                      
   1. ;
   2. _
   3. :
   4. ---
8.                
   1. uliovusha
   2. iliyovusha
   3. uliyofusha
   4. uliofusha
9.                
   1. japo
   2. halikadhalika
   3. angaa
   4. wala

Shama _10_ wazo la kujiunga na chuo cha kiufundi kuwa _11_ kujiendeleza maishani. Hata hivyo, aliolewa dhahiri shahiri kuwa _13_ usingepatikana vivi hivi tu bali bidii na uwajibikaji _15_ ulihitajika.

10.                       
    1. aliiona
    2. aliuona
    3. alijiona
    4. aliliona
11.                        
    1. nzuri
    2. njema
    3. lema
    4. zuri
12.                        
    1. lingempa
    2. linampa
    3. litampa
    4. limempa
13.                     
    1. jogoo la shamba haliwiki mjini
    2. mtaka cha mvunguni sharti ainame
    3. mchuma janga hula na wa kwao
    4. juhudi si pato
14.                  
    1. wake
    2. wako
    3. wenu
    4. wao
15.                
    1. wenye
    2. hiyo
    3. wenyewe
    4. ambao

Kuanzia nambari 16 mpaka 30. jibu kila swali kulinganu na maagizo uliyopewa. 

16. Kiambishi ki-kimctumika vipi katika sentensi ifuatayo.
    Wanafunzi wale walikuwa wakizingatia nidhamu.
    1. Kuonyesha masharti. 
    2. Kuonyesha hali ya kuendelca.
    3. Kuonyesha jinsi ya kutenda.
    4. Kuonyesha vitendo vinavyofanyika pamoja.
17. Kutokana na kitenzi vumilia tunapata sifa gani?
    1. Uvumilivu 
    2. Kuvumilia
    3. Vuma
    4. Vumilivu
18. Andika wingi wa sentensi ifuatayo.
    Sonara alinifulia mkufu huu.
    1. Sonara walitufulia mikufu hii. 
    2. Masonara walinifulia mikufu hii.
    3. Sonura walitufulia mikufu hizi.
    4. Masonara walitufulia mikufu hii.
19. Ipi ni sauti ghuna?
    1. b
    2. th
    3. sh 
    4. f
20. Chagua ukanushaji wa sentensi ifuatayo.
    Bakari ameuchukua mkoba wake.
    1. Bakari hakuuchukua mkoba wake.
    2. Bakari hajauchukua mkoba wake.
    3. Bakari hauchukui mkoba wake.
    4. Bakari hatauchukua mkoba wake.
21. ....................................ni mtu ambaye huwabobca watu mizigo kwa malipo.
    1. Dalali
    2. Megazega
    3. Mjumu
    4. Hannali
22. Ainisha maneno yaliyoangaziwa katika sentensi ifuatayo.
    Nyumba yenu imejengwa vizuri lakini ile si thabiti.
    1. kivumishi kivumishi, kielczi
    2. kiwakilishi, kiunganishi, kiashiria
    3. kivumishi kiunganishi, kiwakilishi
    4. kielczi, kiunganishi. kiwakilishi
23. Mtu unapotaka kupishwa njia husemaje?
    1. Simile
    2. Ashakum
    3. Samahani
    4. Hebu
24. Akisami 5/7 kwa maneno ni
    1. subui tano
    2. humusi saba
    3. thumni tano
    4. saba kwa tano
25. Chagua jozi ambayo hailingani.
    1. simba, shibli
    2. nzige, kimatu
    3. papa, kincngwe
    4. sungura, kinyempre
26. Andika kauli ya kutendewa ya sentensi ifuatayo.
    Fundi alimshonea Shama kiatu kibandani.
    1. Kiatu cha Shama kilishonwa na fundi kibandani.
    2. Shama alishonewa kiatu kibandani na fundi.
    3. Kiatu kilishonewa kibandani kwa Shama na fundi.
    4. Fundi alimshoneshea Shama kiatu kibandani.
27. Tegua kitendawili kifuatacho;
    Hausimiki hausimami.
    1. Moto 
    2. Mkoba 
    3. Moshi
    4. Mkulu
28. Chagua sentensi iliyoakifishwa ipasavyo.
    1. Kibe ni kijana mpole: Yeye ni mwerevu darasani
    2. "Uwanja huu," akasema mwalimu una nyasi ndefu.
    3. Wakazi wengi wa mtaa huu ni wafanyabiashara
    4. Selina (yule wa runingani) ana sifa kochokocho.
29. Kanda ni utepe wa kunasia sauti au picha.
    Kanda pia ni
    1. mfuko wa ngozi wa kuhifadhia vitu.
    2. namna ya chombo cha usafiri baharini.
    3. mtu mwenye tabia ya udanganyifu.
    4. kuivisha vitu kama mikate kwenye joko.
30. Andika methali yenye maana sawa na hii
    Kikulacho ki nguoni mwako.
    1. ibilisi wa mtu ni mtu.
    2. Mla nawe hafinawe ila nizaliwa nawe.
    3. Zimwi likujualo halikuli likakumaliza.
    4. Dawa ya moto ni moto.

Soma makala yafuatayo kisha ujibu maswali kuanzia 31 mpaka 40
Mwili wa mwanadamu hawezi kufanya kazi kama inayotarajiwa iwapo hauna afya. Watu wengine hudhani kuwa afya ni jambo la nasibu tu. Hawa huachilia miili yao kufanya kazi kama punda bila kujali maslahi yao. Mtu asiyejali rai yake huchakaa haraka na kuwa dhaifu.
Njia mojawapo ya kuhakikisha kuwa mwilfuna nguvu na siha inayostahili ni kupitia kwa vyakula. Uzingatiaji wa lishe bora ni muhimu kwa afya ya mwanadamu. Lishe bora huurutubisha mwili na kuacha ukiwa katika hali nzuri. Maandalizi bora ya vyakula ni kuhakikisha kuwa vimeiva kabisa ili kuepuka maumivu ya tumbo na kasoro nyinginezo. Aidha, vyakula visivyoandaliwa vizuri humfedhesha mwenyeji mbele ya wageni wake.
Ulaji wa chakula haumaanishi kula bila breki. La, unamaanisha kula vyakula ambavyo vina manufaa kwa mwili yetu. Baadhi ya watu hula vyakula vyenye wingi wa mafuta, Mafuta mengi hatimaye huleta madhara hasa kwa mtu asiyefanya mazoezi ya viungo vya mwili Ulaji wa mayai kwa wingi pamoja na nyama ya kuchoma huweza kumletea mlaji matatizo ya kiafya. Vyakula hivi na vingine huhitaji kuliwa kwa vipimo.
Mikono haina budi kuwa safi kabla ya kuanza kula kwa wengine, kumwanikaida tu, hawatumii sabuni kamwe. Kukipakia chakula bila kuzingatia usafi huweza kusababisha uele wa waba. Isitoshe, maji yasipochemshwa huweza kusababisha maradhi haya. Ni jukumu la kila mmoja kuhakikisha kuwa viwango vya usafi vimezingatiwa kila wanapotaka kula
Yapo maradhi mengine ambayo husababishwa na wadudu, Mfano wa haya ni malaria na malale, Ni vyema kuzingatia usafi wa mazingira yetu ili kuyaepuka magonjwa haya. Vitu vinavyovunda navyo visiachwe kuzagaa kila mahali ili kuwaondoa nzi wanaoweza kucheza magonjwa. Aidha, nyasi na vichaka vinufaa kufyekwa bila kusahau kuondoa mikobe na vidimbwi vya maji takat.
Uvutaji wa sigara na ulevi ni baadhi ya tabia ambazo huwaletea waja matatizo ya kiafya. Moshi unaovutwa una madhara mengi sio tu kwa afya ya mvutaji bali pia kwa walio karibu naye. Pombe humdhuru mnywaji kwa namna nyingi; kuna wale ambao hukumbwa na tatizo la ini. Miili ya hawa hushindwa kufanya kazi na hivyo wakaishia kutangulia mbele ya haki.
Mwili vilevile huhitaji mazoezi ya viungo ili kuweza kubaki katika hali nzuri ye afya na utendakazi. Baadiri ya watu hufanya mazoezi ya kukimbia asubuhi na jioni jioni. Wengine hutembea masafa fulani ili kama wanavyosema wenyewe kunyosha miguu. Wengi hununua baiskeli ili watumie nguvu kuziendesha; kusudi darnu ipate kuranda vizuri kote mwilini na viungo kunyooka. Baadhi hujinunulia vifaa vya kufanyia mazoezi nyumbani au kulipa ada ya kutumia sehemu zenye vifaa hivyo.
Rai zetu ni ngao zetu. Bila siha, sisi silolote si chochote. Mtu huwa kama gogo tu. Ni wajibu wetu kuzingatia na kufanya yote tunayoweza ili kuhakikisha kuwa siha zetu hazituponyoki.

31. Chagua maelezo sahihi kulingana na aya ya kwanza.
    1. Mwili wa mwanadamu haufanyi kazi yoyote bila afya. 
    2. Afya ya mwanadamu ni jambo la nasibu.
    3. Afya huusaidia mwili kuendesha shughuli ipasavyo.
    4. Mwili wa mwanadamu unapochakaa madhara ya afya nzuri hujulikana.
32. Kwa nini vyakula visipoivishwa vizuri huleta hasara?
    1. Vyakula hivyo hukosa virutubishi.
    2. Vyakula hivi haviwezi kutafunika.
    3. Mwili hushindwa kuondoa vyakula hivi.
    4. Husababisha shida za afya na kuleta aibu.
33. Ulaji mzuri ni ule wa
    1. kutumia vipimo vidogo vya chakula.
    2. kutumia kipimo kikubwa cha vyakula.
    3. kutumia kipimo kifaacho cha chakula.
    4. kutumia kipimo chochote cha chakula.
34. Kuhusu vyakula vya mafuta, mwandishi wa makala haya anapendekeza kuwa,
    1. wanaotumia mafuta mengi wafanye mazoezi.
    2. watu wasitumie mafuta katika vyakula.
    3. vyakula vyenye mafuta vitumiwe na watu wenye miili midogo.
    4. viliwe kwa wingi ili kuimarisha afya ipasavyo.
35. Kwa baadhi, kunawa in kaida tu'kauli hii ina maana gani?
    1. Watu wote hunawa vizuri kabla ya kula.
    2. Wengine hunawa kimazoca tu bila kuwa makini.
    3. Wengine hunawa kwa kulazimishwa tu.
    4. Wao hunawa kwa njia ifaayo wakati wote.
36. Mdudu anayeambukiza ucle wa malale huitwaje?
    1. Mbungo
    2. Mbu
    3. Parare
    4. Funza
37. Sigara huwa na madhara yapi?
    1. Kuwaathiri hata walio mbali sana na mvutaji.
    2. Humwathiri mvutaji peke yake.
    3. Huwaathiri wengine badala ya mvutaji.
    4. Humwathiri mvutaji na walio karibu naye.
38. Watu hununua baiskeli kwa sababu.
    1. kuimarisha afya zao.
    2. kufika kazini haraka.
    3. kuwabebea jamaa zao.
    4. kumaliza nguvu yao.
39. Kulingana na aya ya mwisho.
    1. mtu asipokuwa na afya hugeuka kuwa gogo.
    2. afya ni silaha ya kujikinga na maadui.
    3. ni vyema kuzingatia njia mbalimbali za kuboresha afya.
    4. ni vizuri watu wanene watembee kuimarisha afya.
40. Maana ya neno "huurutubisha' jinsi lilivyotumika ni
    1. huunenenpesha
    2. huustawisha
    3. huudhalilisha
    4. huutia mbolea

Soma kifungu hiki kisha ujibu maswali kuanzia 41 mpaku 50
Juma alipiga goti huku machozi yakimdondoka njia nne nne. Mbele yake palikuwa na makaburi mawili. Waliokuwa wamelala mle hawakuwa na habari juu ya kihoro na simanzi ya aliyepiga magoti pule. Iala kwanza lilikuwa kongwe kiasi na lilikuwa limemca vichuka na magugu. La pili likionyesha upya kwani mashadu ya maua yaliyowekwa na wuombolezaji yalikuwa bado mabichi. Babake na mamake Juma walikuwa wamelazwa makaburini humu mtawalia.
Kwa Juma, maisha hayakuwa na maana tena. Alikuwa mwanafunzi wa miaka kumi na miwili na alikuwa katika darasa la saba. Hakuwa amchitimu kujitegemea na kukimu mahitaji yake. Aliokuwa akiwategemea sasa wamemwacha akiwa yatima. Hakuna yeyote ambaye ungelijaza pengo lililo achwu mu wavyelo wake. Zaidi ya haya alisononeka kuwapoteza wazazi wote wawili kwa kipindi cha miaka miwili tu. Ilaya yalikuwa kwake kama dondandugu lisilopona.
Kwa sasa Juma anayakumbuka mengi. Anakumbuka maisha ya babake. Alikuwajibaba zito na lenye sura jamala na siha nzuri. Baba mtu alikuwa na chake na alijiweza kiuchumi. Wengi pale mjini walimheshimu na kumstahi kutokana na uwezo wake huo. Aidha, alitunza familia yake vilivyo. Juma bakumbuki hata siku moja aliyokosu chochote alichohitaji kutoka kwa babake. Alikuwa mwenye bidii kazini mwake pia.
Walakini kama mja asiyckamilika, baba mtu alikuwa na taksiri moja. Aliyapenda maisha ya anusa na kufukuzia wasichana wadogo mlc mjini. Mamake Juma aliyajua fika haya. Alijaribu kuzozana ntuye ili aache tabia hii potovu. Lakini kila alipothubutu, mama mtu alifokewa na kukemewa kuwa anche upuuri wa wanawako. Akafika kufyata ulimi na kumwachia Molu uyaongoze maisha ya mumewe.
Hata hivyo, hakuna marcfu yasiyo na kikomo. Baada ya kuponda raha na vimanda si haba alianza kuugua. Maradhi yake yakawa na msururu. Mara alipata mafua yasiyopona, mara kucndesha mara maradhi ya ngozi. Haya yalimtia wasiwasi. Baada ya kukaguliwa na matabibu kadhaa alipatikana kuwa "ameumwa na mdudu" Hakuyaamini haya. Baba aliyekuwa na bushasha na mcheshi aliingiwa na upweke! na kutotaka kutangamana na yeyote hata jamaa yake.
Waliosema kuwa hakuna msiba usiokuwa na mwenzake hawakutupaka mafuta kwa mgongo wa chupa. Maradhi haya yaliifilisi jamaa huku aing ang'aniwa kupata tiba. Wakaenda kwa waganga na waganguri, Waganga nao wakafidi tamu.
Muda si muda, mama naye akaanza kuugua. Baada ya uchunguzi akapatikana na ugonjwa sawa na wa bwanake. Ikawa ni kama mji umcrogwa. Baadaye babaye akaaga dunia na mamaye hakukawia sana. Akasalimu amri na kumfuta mumewe. Juma, kijana mdogo akaachwa na upweke.
Kama kawaida, mja hakosi neno. Wengi walisikika wakisema hili na lile kuhusu vifo hivi. Wengine walionera minong'ono lakini Juma alijua ukweli wa vifo vya wazazi wake

41. Juma alipiga goti kwa sababu ya.
    1. makaburi yaliyokuwa yamemea vichaka.
    2. wazazi wale walikuwa makaburini,
    3. huzuni ya kufiwa na wazazi wote.
    4. kuweko kwa makaburi mawili,
42. Ni kweli kuwa,
    1. mama alitangulia kufariki.
    2. baba alitangulia kufariki.
    3. wazazi walifariki wakati mmoja.
    4. baba na mama walifariki baada ya mwaka.
43. "Babake Juma aliheshimiwa kwa kuwa,
    1. alikuwa mwenye sura ya kuvutia.
    2. aliturva familia yake vilivyo.
    3. alikuwa tajiri wa kutajika.
    4. alikuwa mwenye bidii kazini.
44. Neno jingine lenye maana sawa na taksiri
    1. dosari
    2. huzuni
    3. raha 
    4. fujo
45. Chagua sifa za babake Juma kulingana na kifungu
    1. mpenda raha, asiyejali familia yake.
    2. mwenye mali, anayejali maslahi ya wote.
    3. mwenye sura nzuri, asiyewajibika kazini. 
    4. mpenda anasa, anayelunza aila yake.
46. Baba Juma alimfokea mkewe kwa kuwa,
    1.  mke alikuwa akifuata uvumi.
    2. mke alikuwa ukimwambia ukweli.
    3. mke alikuwa akimfuatafuata mjini.
    4. mke alitaka ushauri kutoka kwake.
47. Maana ya kifungu ameumwa na dudu ni
    1. Aliambukizwa maradhi ya UKIMWI,
    2. Aliambukizwa maradhi ya kuendesha.
    3. Alifikiwa na wadudu ambao walimwuma.
    4. Alichokoza wadudu akapata maradhi
48. Methali "Hakuna msiba usiokuwa na mwenzake inamaanisha,
    1. kumliwaza mgonjwa kulileta huzuni
    2. familia ya mhusika iliambukizwa maradhi ya baba.
    3. kuugua kwa mama kulimletea baba huzuni.
    4. ugonjwa wa mzazi ulifuatwa na matatizo mengine
49. Maelezo yapi si sahihi kulingana na kifungu?
    1. Juma hakuelewa chanzo cha vifo vya wazazi.
    2. Majirani walijua chanzo cha vifo vya wazazi
    3. Mgonjwa alipotibiwa hakupata nafuu.
    4. Baba alipofariki mama hakuishi muda mrefu.
50. Funzo la kifungu hiki ni kutva.
    1. Kufuata starehe sana hakuna mwisho mwema.
    2. Mara nyingi UKIMWI huambukizwa wale wanaojitunza vyema.
    3. Kubaki yatima kulimfanya Juma awajali wazazi
    4. Kuambukizwa maradhi huileta familia pamoja.

INSHA

Umepewa dakika 40 kuandika insha yako. Andika insha ya maelezo kuhusu.

MADHARA YA KUTUMIA DAWA ZA KULEVYA

....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

MARKING SCHEME

KISWAHILI ACTIVITIES

Maswali

SEHEMU YA 1:

1. Kusikiliza na kuzungumza
   Sema umuhimu wa vifa hivi
   
2. Taja miezi mitatu ya mwaka,
3. Eleza umuhimu wa mazingira

SEHEMU YA 2: 

1. Kusoma
   Halima ni mwanafunzi mzuri. Nyumbani kwao wana duka kubwa sana. Humo dukani wao huuza sukari, mikate, unga na mafuta. Jana kaka alinunua kilo tano za sukari na mikate mitatu. Alimpea muuzaji pesa kisha akaenda.
   
   Alipofika nyumabni, mama alimuuliza, "mbona hukununua mafuta?" Kaka alisema mafuta yaliuzwa kwa bei ghali sana. Halima alitwambia kuwa duka lao huwapatia faida nyingi sana.
   
   
2. Kusoma ufahamu
   Twiga hupatikana katika maeneo ya kusini mwa Afrika, pamoja na Afrika mashariki-Kenya, Uganda na Tanzania. Ndiye mnyama mrefu zaidi duniani. Urefu wake ni kati ya mita nne nukta tatu na mita tano nukta nane. Uzito wa twiga na kilo mia nane na elfu moja, mia mbili na hamsini. Aliye na uzito wa juu ni wa kiume.
   
   Twiga ana maisha ya takribani miaka ishirini na mitano. Chakula chake ni nyasi na majani ambayo huyafikia kwa shingo lake ndefu sana. Ulimi wa twiga unafikia urefu wa centimita arobaini na tano.
   
   Mtoto wa twiga azaliwapo ni mrefu kuliko mwanadamu aliyekomaa. Mtoto huyo anaweza kusimama baada ya dakika kumi. Baada ya saa kumi anaweza kukimbia kando ya wazazi wake.
   
   twiga ndiye alalaye kwa muda mfupi zaidi, kati ya dakika kumi na saa mbili kwa usiku. Twiga ana uwezo wa kulala huku akisimama. Yeye ni kivutio kwa watalii.
   
   
   1. Taarifa hii inahusu mnyama gani? 
   2. Taja eneo moja ambayo twiga hupatikana
   3. Kati ya twiga wa kiume na wa kike, nani ana uzito wa juu?
   4. Ulimi wa twiga unafikia urefu wa centimita ngapi?
      
      Andika kweli au la
   5. Twiga ana uwezo wa kulala huku akiwa amesimama

SEHEMU YA 3

Sarufi
Jaza "juu ya" au "chini ya"

1.     
   
   Paka ako _____________ meza.
2.    
   
   Mpira uko _____________ kiti.
3. 
      
   Mtoto amelala _____________ kitanda
   
   Jaza 'Huyu' au 'Hawa'
4. _____________ ni wanaume
5. _____________ walimu wananipenda

SEHEMU YA 4
KUANDIKA
Andika insha juu ya:

MNYAMA NIMPENDAYE

Mwongozo wa Kusahihisha

SEHEMU YA 1

• Mwanafunzi anapaswa kutaja umuhimu wa kila kifaa kilichoonyeshwa
• Mwanafunzi anapaswa kutaja miezi yoyote tatu 
• Mwanafunzi anapswa kutaja umuhimu wa mazingira

SEHEMU YA 2

1. Kusoma ufahamu- Mwanafunzi anapaswa kusoma hadithi vyema
2. Kusoma ufahamu
   1. twiga
   2. kusini mwa afrika na afrika mashariki
   3. twiga wa kiume
   4. centimita arobaini na tano
   5. Kweli

SEHEMU YA 3

1. chini
2. juu
3. juu
4. Hawa
5. Hawa

SEHEMU YA 4

Mwanafunzi anapaswa kuandika insha juu ya mada aliyopewa.

Maswali

Chagua jibu sahihi ujazie nafasi wazi

Baada ya siku    1      kupita, wakaona kisiwa      2      mbali, wakakusudia kwenda     3      . Walipokaribia , wakaona    4        moja zuri lakini hakukuwa na     5       yoyote ya watu,wanyama    6       ndege. Miti na majani yalikuwa kama yamelala.   7        nanga, wakashuka kisiwani na wakaingia      8     . Kila     9       , waliona watu wamelala bila     10       yoyote;walistaajabu mno. Wakapanda juu ya      11      jumba , wakaingia      12      chumba , wakaona mambo ni     13      tu. Wakaja hata    14        chumba cha yule mlezi     15       wakazidi kustaajabu.

Chagua jibu sahihi kutoka swali la 16-30

16. Ni ipi sio maana ya kitawe shinda
    1. faulu
    2. kukaa kutwa
    3. isiyojaa
    4. tabu
17. Magurudumu nikwa motokaa ilhali ________ ni kwa kitanda.
    1. matendeguu
    2. miguu
    3. matendegu
    4. maguu
18. Kule mahakamani ,shahidi alitakikana atoe __________
    
    1. shada
    2. shahada
    3. ushuhuda
    4. ushahidi
19.  Mtoto ___________ alianguka vibaya sana.
    
    1. mwenye
    2. yeye
    3. mwenyewe
    4. enyewe
20. Andika ukubwa wa
    Mtoto wa ngo’mbe anaitwa ndama.
    1. Jitoto la ngo’mbe linaitwa dama
    2. Toto la gombe linaitwa dama.
    3. Jitoto la gombe linaitwa ndama.
    4. Toto la ngo’mbe anaitwa ndama.
21. Nyoka ______ ana meno ______
    
    1. yule , ndefu
    2. ile , marefu
    3. yule , marefu
    4. ule , refu
22. Nini maana ya ‘Tulipeana’
    1. alinipea nami nikampea
    2. tulimpa akachukua
    3. nilimpa naye akanipea
    4. tuliwapa nao wakatupa
23. Chagua sentensi sahihi
    1. Mtoto ambaye aliyefaulu amezawadiwa.
    2. Mtoto ambao alifaulu amezawadiwa.
    3. Mtoto aliyefaulu ametuzwa zawadi.
    4. Mtoto ambaye aliyefaulu amepewa zawadi.
24. Watu wanapofiwa huwa wanaambiwa?
    1. alamsiki - binuru
    2. mpo - tupo
    3. poleni - asante
    4. makiwa - tunayo
25. Kamilisha kwa usahihi
    Msimwache mgonjwa _______
    1. akufe
    2. afe
    3. aafe
    4. akakufe
26. Mwindaji haramu wa wanyama pori huitwa _______
    1. jasusi
    2. jambazi
    3. jangili
    4. msasi
27. Kama juzi ilikuwa ijumaa tarehe sita, mtondo itakuwa siku gani na tarehe ngapi?
    1. Jumatano tarehe kumi na moja
    2. Jumapili tarehe nane
    3. Ijumaa tarehe kumi na tatu
    4. Jumatano tarehe kumi
28. Tumia –a unganifu kwa usahihi
    Pua _______ mtoto inauma
    1. la
    2. wa
    3. ya
    4. za
29. Chagua sentensi iliyo katika wakati timilifu.
    1. aende shuleni
    2. hajaenda shuleni
    3. ataenda shuleni
    4. huenda shuleni
30. Jaliza mwanya
    Mahali hapa ______ uchafu mwingi.
    1. nayo ina
    2. nako kuna
    3. napo kuna
    4. napo pana

Soma kifungu kifuatacho kisha ujibu maswali 31 mpaka 40.

Naikumbuka siku hiyo vizuri. Niliamka alfajiri mbichi tayari kuanza safari kutoka kijijini mwetu hadi mji mkuu. Hii ndiyo iliyokuwa mara yangu ya kwanza kuuzuru mji huu. Moyoni nilikuwa na bashasha isiyokuwa ya kawaida kwa sababu siku hiyo ningeuona mji ambao sifa zake nilikuwa nikizisikia tu kutoka kwa wenzangu waliobahatika kuutembelea. Hamu ya kuona majengo marefu, barabara zilizosakifiwa, magari mengi, watu wa asili mbalimbali na mabustani ya starehe ilinigubika ikawa sijifai kwa matumaini.

Nilitembea hatua chache hadi kituo cha mabasi, nikapata daladala moja iliyotoza nauli nafuu, nikaiabiria mpaka mji uliokuwa pua na mdomo kutoka kitongojini mwetu. Hapo nilitumainia kupata matwana ya kusafiria hadi mji mkuu. Kwenye stesheni kulikuwa na msongarnano wa matwana na harakati za utingo waliokuwa waking’ang‘ania abiria. Nikaingia katika matwana moja iliyoitwa Upepo. Nilikuwa abiria wa kumi na wawili kuingia. Baada ya dakika tano hivi, gari lilijaa abiria,wote kumi na wanne. Tukang’oa nanga. Mandhari ya kupendeza yalijikunjua mbele yangu. Upepo mwanana kupitia dirishani,mpito wa kasi wa miti, mazigazi ....vyote vilishirikiana kunipumbaza kiasi cha kunisahaulisha kufunga mkanda wa usalama.

Baada ya robo saa utingo alidai nauli. Nikapeleka mkono kwa tahadhari kwenye kibindo changu ambamo nilikuwa nimezifutika hela za usafiri na masurufu. Nikatoa noti ya shilingi mia mbili na kumkabidhi utingo huku nikitarajia baki. Utingo alinikazia macho, akanyoosha mkono na kusema, “Mia mzaidi!“ Nikarudi tena kwenye kibindo, nikatoa noti mbili za shilingi hamsini na kumpa. Safari ikaendelea.

Tulipofika mji mdogo wa Pilia, matwana ilisimama. Utingo aliinama chini ya viti, akatoa vibao na kuviweka baina ya viti vya kawaida. Kisha akaanza kutangaza. “Wa Jiji na mia; mia hamsini”. Abiria walioonekana kuwa wachovu kwa kungojea na kupigwa na mzizimo wa kipupwe walipigana vikumbo kuingia huku utingo akiwaelekeza kwenye vile vibao. Viti vilivyotengenezewa abiria watatu vikaishia kubeba abiria watano. Matwana nayo ikawa haina budi kustahimili uzito wa abiria ishirini na watatu. Tukawa tunabanana kweli kweli. Utingo naye alining’inia mlangoni huku shati lake likipeperushwa na upepo. Nilipojaribu kulalamikia hali hii nilinyamazishwa hata na abiria wenzangu.

Gari Iikaanza mwendo tena huku likiendeshwa kwa kasi ya umeme. Abiria waliokuwa wakizungumza sasa walinyamaza kila mmoja roho i mkononi. Kimya cha kaburi kikatawala hadi pale utingo alipomwambia dereva. “Weka ngoma.“ Muziki ukahanikiza hewani kwa fujo. Baadhi ya abiria wakaanza kuyumbisha vichwa kwa kufuata mdundo wa muziki ambao ulitishia kuvipasua viwambo vya masikio yangu.

Njiani tulikutana na walinda usalama ambao walitusimamisha. Utingo alishuka na kwenda chemba na mmojawapo wa hao maafisa kisha akarudi huku kipaji chake kimenawiri kwa tabasamu. Akasema, “Nimempaka mafuta viganjani.” Baadhi ya abiria walitikisa vichwa, wengine wakacheka kama kwamba wameona kinyago. Mimi nilibaki kuduwaa tu. Gari liliongeza mwendo na baada ya muda mfupi tukafika kwenye mji mmoja ambao ulikuwa na majengo makubwa makubwa. Nikadhani tumefika mji mkuu. Nilipomuuliza abiria jirani aliniambia kuwa huu ulikuwa tu mji mkuu wa Jimbo la Buraha. Tukazidi kuyakunja rnasafa ya safari hii kwa kasi ya kuogofya huku dereva akitafuna majani aliyokuwa akiyatoa mfukoni mwa shati lake. Kadiri alivyoyatafima ndivyo alivyozidisha kasi. Nikahisi kama gari linapaa juu angani. Nikataka kumwambia dereva jambo, lakini nikajiambia, “Ikiwa wengine wamenyamaza sembuse mimi?“

Baada ya kitambo kidogo mvua ilianza kunyesha. Kukawa na ukungu na utelezi barabarani. Abiria mmoja alimsihi dereva kupunguza mwendo. Hayo hayakumgusa dereva mshipa. Aliongeza kasi kana kwamba hajasikia lolote. Gari Iilifika kwenye kuruba,dereva akawa haoni vizuri. Ghafla nikasikia, “Kirrr..!“ Kisha_“Mungu wangu!" Halafu, ‘ngu!'Kiza cha kaniki kikatanda.

Maswali:

31. Kulingana na kifungu;
    1. Wenzake msimulizi waliwahi kupata fursa ya kuishi katika Mji Mkuu.
    2. Barabara za Mji Mkuu hazina mashimo.
    3. Mji Mkuu una majumba mengi marefu.
    4. Msimulizi ana mwao na hali ilivyo katika Mji Mkuu.
32. Chagua jibu sahihi kuhusu vituo vya magari kwa mujibu wa aya ya pili:
    1. Wasafiri wengi kushindania nafasi
    2. Magari mengi kushindania wasafiri
    3. Misongamano mingi ya kungangania wasafari
    4. Shughuli nyingi za kungangania nafasi.
33. Mazingira ya kuvutia yalimwathiri Msimulizi kwani:
    
    1. Aliduwaa na kujisahau.
    2. Alifurahia upepo na kujisahau.
    3. Alizubaa na kupuuza sheria za usafiri.
    4. Alipumbaa na kupinga sheria za usafiri.
34. Msimulizi alikuwa amehifadhi pesa katika:
    1. Mfuko mdogo ndani ya suruali.
    2. Mfuko mdogo mbele ya suruali.
    3. Mfuko wa nguo iliyoshonwa kiunoni.
    4. Mkunjo wa nguo uliofingwa kiunoni.
35. Katika mji wa Pitia abiria walipigana vikumbo kuingia garini kwa sababu:
    1. Kulikuwa na uhaba wa magari.
    2. Kulikuwa na uhaba wa viti.
    3. Walikuwa wamechoka kungojea matwana
    4. Walikuwa wamepigwa na baridi na mvua.
36. Kulingana na kifungu ajali barabarani husababishwa na:
    1. ukosefu wa magari, kubeba abiria wengi.
    2. kiburi cha madereva. kutozingatia maelekezo barabarani.
    3. ukosefu wa mikanda ya usalarna, madereva kutowajibika.
    4. muziki wa kupasua viwambo madereva kutoona vizuri.
37. Msimulizi ni mkakamavu kwa vile:
    1. Alishutumu hali ya gari kubeba abiria kuliko kiasi.
    2. Alishutumu hali ya shati na utingo kuning‘inia nje.
    3. Alinyarnaza alipoona dereva akikaribia kuruba kwa kasi.
    4. Alinyamaza alipoona utingo akienda chemba na afisa.
38. Chagua jibu lisilo sahihi kulingana na kifungu:
    1. Abiria wengine waliufurahia muziki garini.
    2. Ufisadi unaweza kusababisha ajali barabarani.
    3. Abiria wanaweza kuzuia ajali barabarani.
    4. Kuruba ndiyo iliyosababisha ajali garini.
39. Ni mfuatano upi wa matukio ufaao kwa mujibu wa kifungu?
    1. Kucheza muziki, kukutana na polisi, kufikia kuruba, mvua kunyesha, kupata ajali
    2. Kukutana na polisi, kuhonga, kucheza muziki, kufikia kuruba, kupata ajali
    3. Kucheza muziki, kukutana na polisi, kuhonga, kufikia kuruba, kupata ajali.
    4. Kukutana na polisi, gari kupaa juu, mvua kunyesha, kufikia kuruba, kupata ajali.
40. 'Kiza cha kaniki kilitanda’ kulingana na kifungu ina maana:
    1. Msimulizi akapoteza fahamu.
    2. Msimuiizi akapoteza uwezo wa kuona.
    3. Kukawa na weusi mkubwa.
    4. Kukawa na giza totoro.

Soma kifungu kifuatacho kisha ujibu maswali 41 mpaka 50.

Tenga alilelewa katika mazingira yaliyojaa neema, furaha na uchangamfu. Wazazi wake Bwana Mtanga na Bi. Zuhura waiikuwa wakwasi wa kutajika katika janibu hizo, si kwa mali tu bali kwa nyoyo zao zilizokuwa tayari kila mara kuwakirimu wanakijiji kwa lolote.

Bwana Mtanga na Bi. Zuhura hawakuiala maskini wakaamka matajiri. Mtanga alianza kazi kama tarishi katika Makavazi ya Umma. lngawa hii ilikuwa kazi ya kijungu jiko . Mtanga hakwenda nguu: alijitahidi kwa vyovyote vile kujinyanyua. Akajisajili kwa kozi mbalimbali za usimamizi wa makavazi na kuhilimu vyeti tofautitofauti vikiwemo stashahada na shahada katika masuala ya usimamizi wa mashirika ya umma. Jitihada zake zikazaa matunda. Akapandishwa cheo mwaka baada ya mwingine hadi akawa msimamizi wa Makavazi ya Umma. Baadaye akaajiriwa na shirika la Msalaba Mwekundu kama Mkrurugenzi wa Huduma za Kijamii.

Bi. Zuhura naye baada ya kuhitimu masomo ya shule ya upili,alisomea taaluma ya ukutubi na baadaye kuajiriwa katika maktaba ya chuo kikuu cha Tungama. Hapa Zuhura alitambua kuwa amepata nafusi adimu ya kutia makali ubongo wake. Akajisajili kwa kozi ya ukutubi na kuhitimu shahada ya daraja la kwanza katika taaluma hii. Wakuu wake kazini wakavutiwa na juhudi zake na kumpandisha cheo akawa Mkutubi Mkuu.

Wakati Bwana Mtanga na Bi. Zuhura walipokuwa wakijiendeleza kitaaluma na kiuchumi,Tenga naye alikuwa anajikalia tu kama uyoga bila mpalilizi. Nyadhifa za wazazi wake zilimpokonya Tenga ushirika wa wazazi wake. Ile michezo yake na wazazi wake kabla ya chajio, yale matembezi ya kila Jumapili yote yakatoweka. Baba na mama wakawa wanarudi nyumbani baada ya saa nne usiku wakiwa wametoka kwenye masomo ya kuupigia msasa ujuzi wao; Jumamosi na Jumapili wana majadiliano na wanafunzi wenzao. Nyakati nyingine wazazi wote wawili walikuwa kwenye safari za kikazi. Nyakati kama hizi Tenga angepelekwa kwa shangazi ambako angekaa na kijakazi wake kwa wiki tatu; anaenda shuleni na kurudi huko huko kwa shangazi.

Wahenga walisema kwamba, akosaye la mama hata la mbwa huamwa. Pengo la malezi lililoachwa na wazazi wa Tenga Iilijazwa na walezi wengine wakiwemo vijakazi , shangazi, marika,walimu,majirani na hata vibonzo. Tenga alijifunza mengi kutokana na walezi hawa. Alifunzwa namna ya kupigana miereka kutumia ujanja kujitoa katika matatizo,kutumia maneno makali,kujihami alipochokozwa na wenzake, pamoja na mitindo mbalimbali ya kujinadhifisha. Mafunzo ambayo Tenga aliyapata hasa kutoka kwa marika yaliutia ila mwenendo na uhusiano wake na walimu. Darasani akawa anaishi kuvuruga masomo kwani kila mara angetenda kituko ili mwalimu na wanafumi waubaini uwepo wake. Vituko hivi vilisababisha kudorora kwa alama zake. Walimu wakajaribu kuurekebisha utundu wake lakini zikawa kama juhudi za mfa-maji. Tabia ya Tenga haikuwa ufa tena bali ukuta ambao ulihitaji kujengwa upya. Mkuu wa Idara ya Ushauri na Uelekezaji shuleni ilibidi ahusishwe. Akamhoji Tenga na kupambaukiwa kuwa vitendo vya Tenga vilikuwa na asili ambayo ilihitaji kuchunguzwa. Akampendekezea mwalimu wa darasa kuwashirikisha wazazi kalika kutafuta mbinu za kumwelekeza Tenga zaidi.

Bwana Mtanga na mkewe Zuhura walipoambiwa kuhusu hali ya Tenga walipigwa nu bumbuazi. Hawakuwa wameyawazia madhara ya kutoshiriki kikamilifu katika malezi ya mtoto wao. Mwalimu aliwaambia ya kwamba nusura Tenga ajiingize na wenzake katika matumizi ya dawa za kulevya Iakini akakataa na kusema kuwa hata babake hakujaribu kutumia kitu chochote. Wazazi waliona haya na kujilaumu. Hata hivyo walishukuru ya kwamba walimu waliyagundua matatizo haya kabla hayajaiangziniiza familia yao.

Chagua jibu sahihi kwa mujibu wa kifungu.

41. Bwana Mtanga na Bi. Zuhura:
    1. walimlea Tenga kwa kushauriana, walikuwa mashuhuri;
    2. walimlea Tenga kwa kuchangamkiana, walikuwa maarufu
    3. waliingiliana vyema na majirani, walipenda kusaidia
    4. waliingiliana vyema na walimu, walipenda kutoa.
42. Utajiri wa wazazi wa Tenga ulitokana na:
    
    1. uwajibikaji wao katika shughuli zao
    2. kupata vyeo katika madaraja tofautitofauti
    3. kupata shahada na stashahada mbalimbali
    4. uwajibikaji wao katika taaluma zao
43. Wazo kuu linalojitokeza katika aya ya nne ni kwamba:
    
    1. Jambo Iolote likifanywa bila ushirikiano huleta madhara
    2. Jambo lolote likifanywa bila kipimo huweza kuleta madhara
    3. Jambo lolole likifanywa bila utulivu huweza kuleta madhara
    4. Jambo lolote likifanywa bila mtazamo huweza kuleta madhara
44. Kifungu kinaonyesha kuwa ukosefu wa malezi bora husababisha:
    1. kupigana miereka daima ili kupata maslahi
    2. kudhoofika kwa maadili
    3. kuharibu masomo darasani ili kuonekana kote
    4. kuharibika kwa urafiki
45. "Tabia ya tenga haikuwa ufa bali ukuta abao ulihitaji kujengwa upya" ina maana;
    1. Tabia ya tenga ilikuwa imeharibika kabisa kiasi cha kuhitaji kurekebishwa kikamilifu
    2. Tabia ya tenga ilikuwa imeharibika kabisa kiasi cha kuhitaji kushauriwa kikamilifu
    3. tabia ya Tenga ilihitaji kushughulikiwa kikamilifu
    4. tabia ya Tenga ilihitaji kutambuliwa kikamilifu
46. Kwa mujibu wa kifungu. Idara ya Ushauri ya Uelekezaji inasaidia katika malezi kw
    1. kuwahoji vijana na kuwaita wazazi wao
    2. kutambua matatizo ya vijana na kuonyesha mbinu za kuwashirikisha
    3. kutambua matatizo ya vijana na kuangazia mbinu za kuyasuluhisha
    4. kuwahoji vijana na kuwaambia matatizo yao
47. Kulingana na aya ya mwisho, wazazi wa Tenga
    1. hawakujua umuhumi wa kukaa karibu na watoto wao
    2. walipuuza umuhimu wa ushirika wa karibu wa walezi wao
    3. walipuuza umuhimu wa ushirika wa karibu na mtoto wao
    4. hawakujua umuhimu wa kukaa karibu na walezi wao
48. Chagua jibu lipi linaloonyesha sifa za Tenga.
    1. mcheshi, mwenye kupenda wazazi
    2. mwenye mapenzi ya dhati anayelafuta kushirikishwa
    3. mchangamfu mwenye kupenda unadhifu
    4. mwenye msimamo imara, anayetafuta kutambuliwa
49. Kisawe cha, ‘hakwenda nguu.’ ni:
    1. hakujitia kapuni
    2. hakujitia hamnazo
    3. hakufa moyo
    4. hakufa kikondoo
50. Maana ya, ‘kujihami' kwa mujibu wa kifungu ni:
    1. kujitetea
    2. kujinasua
    3. kujihadhari
    4. kujizatiti

Majibu

1. B
2. C
3. C
4. A
5. B
6. A
7. D
8. B
9. A
10. C
11. D
12. D
13. B
14. A
15. C
16. D
17. C
18. D
19. C
20. B
21. C
22. D
23. C
24. D
25. B
26. C
27. A
28. C
29. B
30. D
31. D
32. B
33. C
34. D
35. A
36. B
37. A
38. D
39. C
40. A
41. C
42. D
43. B
44. B
45. A
46. C
47. C
48. D
49. C
50. A

MASWALI

1.  KUSIKILIZA NA KUZUNGUMZA (Alama 5)
   1. Tunga sentensi ukitumia vitanzandimi vifuatavyo.(alama 2) 
      1. Kasa _______________________________________________________________
      2. Kaza _______________________________________________________________
      3. Saa ________________________________________________________________
      4. Zaa _________________________________________________________________
   2. Tegua kitendawili kifuatacho (alama 1)
      Bak bandika bak bandua ________________________________________________________
   3. Kamilisha methali zifuatazo (alama 2)
      1. Mtaka cha mvunguni ______________________________________________
      2. Chanda chema __________________________________________________
2. UFAHAMU (Alama 10)
   Soma kifungu kifuatacho kisha ujibu maswali.
   
   Mlolongo wa magari matano ulikuwa ukipita kwa utaratibu ambapo kando ya barabara, watu waliyatazama magari hayo kwa makini mno kutokana na jinsi yalivyopambwa kwa maua kochokocho.
   
   Miongoni mwa wale waliojipanga barabarani kuyashuhudia hayo, alikuwa kijana Abdala. Ilikuwa ni siku ya Jumamosi alasiri. Gari la kwanza ambalo lilikuwa limepambwa zaidi, liliwabeba bwana na bi arusi.
   1. Ni magari mangapi yaliyotajwa katika kifungu hiki? _____________________________________(alama 1)
   2. Watu walitazama magari wakiwa wapi?____________________________________________ (alama 1) 
   3. Ni nini kilichovutia macho ya watazamaji? ___________________________________________(alama 1)
   4. Taja mhusika mmoja kati ya walioshuhudia magari hayo __________________________________________(alama 1) 
   5. Eleza maana ya neno alasiri ____________________________________________ (alama 1)
   6. Tukio hili lilifanyika siku gani?__________________________________________________(alama 1)
   7. Gari la kwanza lilibeba akina nani? _______________________________________(alama 1)
   8. Eleza aina ya nomino zifuatazo kama zilivyotumika katika kifungu hiki     (alama 3)
      1. Mlolongo wa magari
      2. Jumamosi
      3. Gari
3. SARUFI (Alama 20).
   Jibu kulingana na maagizo
   1. Andika wingi wa sentensi hizi. (alama 2)
      1. Mji ulio karibu na kwetu ni huu
         _____________________________________________________________
      2. Duka langu lina bidhaa nyingi
         _____________________________________________________________
   2. Majira ya baridi kali huitwaje? __________________________________________________(alama 1)
   3. Jibu la lala salama ni ___________________________________________(alama 1)
   4. Taja mapambo mawili yanayovaliwa kichwani (alama 2)
      1.  ___________________________________________________
      2.  ___________________________________________________
   5. Tambua nomino za makundi katika sentensi zifuatazo (alama 2) 
      1. Dobi aliosha tita la nguo chafu ______________________________________ 
      2. Genge la wezi lilivamia mzee Busara ___________________________________________
   6. Neno 'meza' liko katika ngeli gani? ________________________________________ (alama 1)
   7. Tumia viambishi sahihi (alama 3)
      1. Waraka huo _____________ likuwa mrefu
      2. Ukurasa wa kitabu ________________ na picha.
      3. Unywele _________________ mekatwa.
   8. Taja visawe vya maneno yafuatayo. (alama 3)
      1. barabara  _________________________________
      2. hongo _______________________________________
      3. mgonjwa _____________________________________
   9. Nyambua vitenzi hivi katika kauli ya kutendewa na kutendeka   (alama 5)
      

      Kitenzi	Kutendewa	Kutendeka
      (i) Jenga   (ii) Tega  (ii) Imba  (iv) Shika   (v) Ita

4. Kuandika
   Andika insha ya kusisismua kuhusu kichwa kifuatacho ( Alama 10)
   
                                                                                     SOMO NILIPENDALO  
   
   

   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   _________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________
   
   __________________________________________________________________________________________________

MARKING SCHEME

1.  
   1. Kusikiliza na kuzungumza
      Sahihisha kulingana na majibu ya mwanafunzi
   2. nyayo
   3.  
      1. sharti ainame
      2. huvikwa pete
2. Ufahamu
   1. matano
   2. kando ya barabara
   3. jinsi yalivyopambwa kwa maua kochokocho
   4. Abdala
   5. wakati kati ya saa tisa mchana na jua linapotua.
   6. Jumamosi
   7. Bi an Bwana arusi
   8.  
      1. nomino ya makundi
      2. nomino ya kipekee
      3. nomino ya kawaida
3.  Sarufi
   1.  
      1. miji iliyo karibu na kwetu ni hii
      2. maduka yetu yana bidhaa nyingi
   2. kipupwe
   3. pia nawe
   4.  
      1. Taji
      2. Shela
   5.  
      1. Tita la nguo
      2. Genge la wezi
   6. I - Zi
   7.  
      1. u 
      2. u
      3. u
   8.  
      1. baraste
      2. kadhongo
      3. mwele
   9.  
      

      Kitenzi	Kutendewa	Kutendeka
      (i) Jenga   (ii) Tega  (ii) Imba  (iv) Shika   (v) Ita	jengewa  tegewa  imbiwa  shikiwa  itiwa	jengeka  tegeka  imbika  shikika  itika

4. Kuandika

MASWALI

Soma kifungu hiki na ujalize nafasi 1-15
Nilikaa __1__ na __2__ maswali __3__ sana. Pamoja na maswali __4__, nilishangaa ni kwa nini mara __5__ watu __6__ kukitumia Kiswahili shaghalabaghala __7__ ya kutumia Kiswahili aula? Ukweli __8__ jambo __9__ ni __10__ wanadamu wengi hawako tayari kujishughulisha katika kufanya utafiti na __11__ hawana __12__ kwamba utafiti __13__msingi wa kupata ukweli na uhakika wa kitu au jambo __14__. Kiswahili bora hakipatikani __15__ bila kujifunza kwa makini na kwa dhati.

1.              
   1. Chali
   2. kufudifudi
   3. kingalingali
   4. kitako
2.                  
   1. Kujiuliza
   2. kuuliza
   3. kumwuliza
   4. kuliuliza
3.                          
   1. nyingi
   2. mengi
   3. mingi
   4. vingi
4.                
   1. hayo
   2. hiyo
   3. hizo
   4. hivyo
5.                    
   1. mingi
   2. nyingi
   3. mengi
   4. vingi
6.                      
   1. wanaitakia
   2. wanakubali
   3. wanakubalishwa
   4. wanaitishwa
7.                  
   1. badala
   2. wala
   3. vile
   4. baada
8.                
   1. ya
   2. wa
   3. la
   4. za
9.                
   1. hili
   2. huu
   3. hii
   4. hiki
10.                    
    1. kua
    2. kuua
    3. kwa
    4. kuwa
11.                      
    1. ila
    2. wala
    3. wale
    4. bila
12.                          
    1. habari
    2. bahari
    3. bohari
    4. heri
13.                            
    1. ndiye
    2. ndiko
    3. ndio
    4. ndivyo
14.                            
    1. yoyote
    2. zozote
    3. lolote
    4. wowote
15.                    
    1. hivi vivi
    2. vivi hivi
    3. vivyo hivyo
    4. hivyo hivyo

kutoka swali la 16 mpaka 30, chagua jibu sahihi kulingana na maagizo.

16. Udogo wa neno njia ni ___
    1. Kinjia
    2. jia
    3. kijia
    4. kijijia
17. Tambua kihusishi katika sentensi ifuatayo
    Nyoka hatari alimuuma mbuzi aliyelala chini ya miti.
    1. chini ya 
    2. mbuzi
    3. hatari
    4. alimuuma
18. Taja ngeli ya neno ‘uongozi’
    1. U-U 
    2. A-WA
    3. U-YA 
    4. U-ZI
19. Tumia kauli ya kutendesha kukamilisha sentensi ifuatayo.
    Halima alim___ mgeni wake kabla ya kula.
    1. nawisha 
    2. navya
    3. nawa 
    4. nawiza
20. konokono no kwa kombe kama vile buibui ni kwa ___
    1. kizimba
    2. utando
    3. sega
    4. kifukofuko
21. Chagua wingi wa sentensi hii
    Moyo wangu ulidunda nilipokuona
    1. Mioyo yetu ilidunda nilipomwona
    2. Mioyo yetu ilidunda tulipomwona
    3. Nyoyo zetu zilidunda nilipomwona
    4. Nyoyo zetu zilidunda tulipowaona
22. Neno ‘chuku’ lina sauti ngapi.
    1. 2 
    2. 5
    3. 4 
    4. 3
23. Ni tamathali gani yam semi hutumia ulinganisho wa moja kwa moja bila kutumia sifa?
    1. Istiara 
    2. tashbihi
    3. nahau 
    4. methali
24. Tegua kitendawili kifuatacho.
    Kisima changu hakitindiki maji.
    1. Kinywa 
    2. shimo
    3. moto 
    4. mamba
25. Asilimia Ishirini na tano ni saw na:
    1. Sudusi 
    2. Robo
    3. humusi 
    4. ushuri
26. Chagua sentensi yenye kiambishi –po- cha wakati.
    1. Uwele ulipomshika alitibiwa kwa haraka
    2. Painamapo ndipo painukapo
    3. Anapofanyia kazi ni pazuri
    4. Walipohamia pana usalama wa kutosha
27. Baini sha usemi taarifa.
    “Kesho uje na mzazi,”mwalimu mkuu alimwambia rukia.
    1. Rukia aliambiwa na mwalimu mkuu aende kesho
    2. Mwalimu mkuu alitaka Rukia aende na mzazi siku hiyo
    3. Mwalimu mkuu alimwambia rukia uje na mzazi kesho.
    4. Mwalimu mkuu alimwambia Rukia aende na mzazi siku iliyofuata
28. Kanusha
    Mtoto ambaye Analia amepigwa
    1. Mtoto ambaye Analia hajapigwa
    2. Mtoto ambaye halii hajapigwa
    3. Mtoto ambaye Analia hakupigwa
    4. Mtoto ambaye halii hakupigwa
29. Chagua neno baki
    1. Muhibu 
    2. Saibu
    3. Masena
    4. Mwandani
30. Tambua methali isiyowiana na uliyopewa “Haba nah aba hujaza kibaba”
    1. Tembe na Tembe huwa mkate .
    2. Tone na tone huwa mchirizi
    3. Chovya chovya humaliza buyu la asali
    4. Hayajai hayajai kumbe yanajaa

Soma taarifa ifuatayo kisha ujibu maswali 31-40.
Dawa za kulevya ni kitu chochote kinachoathiri hali ya kawaida ya mwili wa binadamu. Dawa hizi pia hutimiwa kwa njia tofauti sawa na madhara yake yalivyo. Dawa hizi ni kama vile: bangi, madraksi, heroini na pombe. Sigara, gundi na chang’aa ni vileo vinavyoouzwa na watu wengi na kupatikana kwa urahizi.
Sababu za kutumia mihadarati ni tofauti kulingana na watu walivyo tofauti. Wengine hutaka kudadisi dawa hizi au kuiga tabia za wengine. Wengine hutumia kwa kuathiriwa na vyombo vya mawasiliano kama runinga na upotovu wa jamii.
Dawa hizi zikitumiwa kwa muda mrefu husababisha uzoefu ambao ni mgumu kuacha. Vilevile zina madhara maridhawa kama vile kukosa makini masomoni, kukosa utaratibu wa kufanya mambo na kuwa kichaa. Uvutaji wa wa sigara na bangi husababisha saratani ya mapafu. Baadhi ya dawa hizi ni ghali mno na husababisha umasikini.
Wengine nao hujipata katika matukio ya kutisha. Kutokana na uzoefu na gharama yake wengi hutumia sirinji moja kujidunga. Katika harakati hizo wengine huambukizwa uwelehatari wa ukimwi. Hatima ya waja hawa ni kuifuata njia ya marahaba. Akina mama wajawazito hujipalia makaa katika vichwa vyao wanapohusika katika uraibu huu. Dawa hizo huathiri watoto ambao hawajazaliwa. Yafaa sote tuupinge ulanguzi kwa vyovyote vile.

31. Dawa za kulevya ni ________
    1. Vitu vyovyote vya aina mbalimbali
    2. Chochote kinachoathiri binadamu
    3. Chochote kisichopendekezwa na daktari
    4. Chochote kinachotumiwa na kuathiri hali ya mwili wa binadamu.
32. Madhara ya dawa za kulevya ni ___
    1. Sawa
    2. Tofauti na watu
    3. Tofauti kulingana na dawa
    4. Sawa kwa wote.
33. Dawa zinazotumiwa sana na wengi ni ___
    1. Madraksi, sigareti na kokeini
    2. Madra, chang’aa na sigareti
    3. Chang’aa, sigara na gundi
    4. Gundi, chang’aa na kokeini.
34. Taja kisawe cha dawa za kulevya.
    1. Madraksi
    2. Mihadarati
    3. Hadharani
    4. Dawa
35. Kufuata njia ya marahaba ni ___
    1. Kufaulu katika maisha
    2. Kujibu salamu za ‘shikamoo’
    3. Kuwa maskini
    4. Kuaga dunia
36. Ni ipi kati ya sababu hizi haiwafanyi watu kutumia mihadarati?
    1. Kuathiriwa na vyombo vya habari
    2. Kufanya udadisi
    3. Upotovu wa jamii
    4. Uchumi wa nchi
37. Saratani ya mapafu husababishwa na ___
    1. Sigara 
    2. Madraksi
    3. Kokeini
    4. Chang’aa
38. Kutokana na taarifa hii ni kweli kusema __
    1. Kuna dawa ambazo hudungwa mwilini
    2. Dawa zote huvutwa
    3. Sigara huvutwa na kila mmoja
    4. Dawa za kulevya hupatikana kwa urahisi na kwa bei ya chini.
39. Dawa za kulevya zikitumiwa na wajawazito____
    1. Huathiri udhaifu mwilini
    2. Huathiri watoto ambao hawajazaliwa
    3. Huwa wenda wazimu
    4. Huwama haraka.
40. Kichwa kifaacho habari hii ni ___
    1. Faida za dawa za kulevya
    2. Chang’aa, pombe na kokeini
    3. Dawa za kulevya
    4. Tabia mbaya.

Soma kifungu kifuatacho kisha ujibu maswali 41-50
Baada ya mateso ya muda mrefu kwenye mikono ya mwajiri katili, subira alinyanyuliwa na maafisa wa serikali waliosimamia haki za watoto. Mwajiri wake alijikuta mashakani alipopatikana akimtesa. Siku hiyo kweli ilikuwa ya afua kwa subira Mwajiri wake alitiwa mbaroni.
Subira alipelekwa shuleni aendelee na masomo yake. Kweli liandikwalo na Mungu lazima liwe, naye subira alisoma hadi kilele cha masomo hata ingawa alikuwa maskini hohehahe. Kutokana na misaada ya watu mbalimbali, alihitimu masomo yake ya shule ya upili na kupita vilivyo. Alikwenda chuoni kusomea ukandawala na baada ya kukamilisha kozi hiyo akaajiriwa. Hapo aliweza kupata pesa nzuri hiyo akaajiriwa. Hapo aliweza kupata pesa nzuri kwa mahitaji yake.
Huko nymbani, wavyele wake walizidi kudhoofika kimisha. Waliposikia kuwa mtoto wao wa pekee kupata kazi, wingu la tamaa liliwajia. Ajabu ni kuwa wingu hilo halikuwa mvua ya mafanikio kwao. Subira aliponda mali na kutia kutia masikio nta. Hakukumbuka alikotoka. Maharawa walimzingira kama nzi kidondani. Ama kwa hakika mirija yao ilivukuta uhondo wa kutosha kutoka kwa mwenzao. Waliogelea katika mavuno ambayo hawakuyapalilia wala kunyunyuzia maji.
Kwa bahati mbaya, kutokana na makossa madogo subira alipigwa kalamu. Hapo ndipo lisani , ‘mla naw e hafi nawe ila mzaliwa nawe’ ilisibu.wavyele wake waliposikia hivyo walikwenda kumtafuta wakaisha naye hadi akapata kazi nyingine.

41. Ni nani aliyekuwa akimtesa Subira?
    1. Mwajiri wake.
    2. Katili wake.
    3. Maafisa wa serikali
    4. Wavyele wake
42. Methali liandikwalo na Mungu lazima liwe ina maana gani?
    1. Barua kutoka kwa Mungu haisemi uongo.
    2. Subira alipita vizuri alivyoambiwa na Mungu
    3. Jambo lolote alipopenda Mungu litokee lazima litokee.
    4. Subira alisomeshwa kwa sababu Mungu aliamrisha.
43. Subira alisomea kazi gani?
    1. Kuendesha pikipiki
    2. Kuendesha garimoshi
    3. Kuendesha matwana
    4. Kuendesndege
44. Chagua jibu ambalo si sahihi kulingana na habari.
    1. Subira alishughulikia wazazi wake vizuri
    2. Wazazi wa subira hawakumbeza alipofutwa kazi
    3. Subira alikuwa na mashoga wengi
    4. Subira alipopata kazi baada ya chuo aliwasahau wazazi wake.
45. Kauli “Waliongelea kwenye mavuno ambayo hawakuyapalilia wala kuyanyunyuzia maji” inatumika kurejelea nani?
    1. Wavyele
    2. Subira
    3. Marafiki
    4. Waajiri wake.
46. Kazi ambayo subira alikuwa akiifanya ilikuwa ya aina gani?
    1. Kazi ya sulubu
    2. Kazi ya kijungujiko
    3. Taaluma
    4. Masaragambo
47. Kwa nini wavyele wa Subira walimtafuta baada ya kufutwa kazi
    1. Walikuwa wamemtafutia kazi nyingine
    2. Marafiki walikuwa wamemtoroka
    3. Subira hakuwa amewatimizia mahitaji yao.
    4. Damu ni nzito kuliko maji .
48. Tamathali gani ya usumi haiijatumika katika fungu.
    1. Tashbihi
    2. Methali
    3. Nahau
    4. Tanakali za sauti
49. Kutia masikio nta ina maana gani?
    1. Kupaka nta kuyaziba
    2. Kujifanya husikii lolote
    3. Kusikia kila jambo
    4. Kuwa kiziwi kabisa
50. Je, jambo gani lilisababisha kufutwa kwa Subira?
    1. Anasa
    2. Chudi kazini
    3. Shirika kufilisika
    4. Alipata kazi kwa njia ya mkato.

MWONGOZO

INSHA

Umepewa dakika 40 kuandika Insha yako.
Andika insha isiyopungua ukurasa mmoja na nusu ukifuata maagizo uliyopewa.
Mwandikie rafiki yako barua ukimueleza kuhusu umuhimu wa kutia bidi masomoni.

Soma vifungu vifuatavyo. Vina nafasi 1 mpaka 15. Kwa kila nafasi umepewa majibu manne. Chagua jibu lifaalo zaidi kati ya vale uliyopewa.

Sisi _ 1_ na mama_ 2__mkali sana. Mama_3_ hakuturuhusu_4_ sheria zozote kiamboni petu. Kila alipohisi kuwa 5_kuoga, alitulazimisha kuoga maji baridi lakini 6 kutumia sabuni mbayo 7__ vizuri sana. Au kila alipogundua ___8utovu kinidhamu, tulikaripiwa na kukumbushwa kuwa ulikuwa wajibu 9 _kuwalinda wavyele wetu kwa tabia.

1.        
   1. tulilelewa
   2. tulielewa
   3. tulilelea
   4. tulilea
2.        
   1. aliyokuwa
   2. aliyekuwa
   3. aliyekua
   4. aliokuwa
3.        
   1. huo
   2. hio
   3. huyo
   4. hilo
4.        
   1. kuvuja
   2. kufunja
   3. ufuja
   4. kuvunja
5.        
   1. tuliogopa
   2. tumeogopa
   3. tutaogopa
   4. wanaogopa
6.      
   1. ingawa
   2. na
   3. kwa
   4. kuwa
7.          
   1. ilinukwa
   2. ilinukia
   3. inanukia
   4. ilinuka
8.            
   1. tuna
   2. mna
   3. wana
   4. lima
9.            
   1. wangu
   2. wetu
   3. wao
   4. yetu

Mawasiliano ni kitendo cha_10_ujumbe. Hii ni _ 11_. binadamu sanasana. Kuna njia 12 za mawasiliano. Kunazo zile za jadi kama vile kuwasha moto, kupiga uyoma au kutuma watu maalum_ 13 ujumbe mahali ulipohitajika, siku hizi, watu 14_ simu, magazeti, majarida na vifaa__15_ kuwasiliana.

10.          
    1. kupishana
    2. kupashia
    3. kupashika
    4. kupashana
11.          
    1. licha ya
    2. katikati ya
    3. baina ya
    4. mithili ya
12.        
    1. ' mingi
    2. nyingi
    3. jingi
    4. mingi
13.          
    1. kuupeleka
    2. kuzipeleka
    3. kulipeleka
    4. kukupeleka
14.          
    1. walitumia
    2. hutumia
    3. wametumia
    4. wangetumia
15.          
    1. nyinginezo
    2. zinginezo
    3. mengineyo
    4. vinginevyo

Kuanzia swali la 16-30. jibu kila swali kulingana na maagizo.

16. Chagua orodha ambayo ni ya vielezi
    1. hivi, nyingi, yoyote, chake
    2. nyinyi, wewe, mimi, sisi
    3. sana, upesi, hakika, kabisa
    4. lini, gani, vipi mbona
17. Chagua kiashiria takriri kilicho sahihi kujaza pengo:
    Vikombe              vilianguka hapa.
    1. Vivi hivyo 
    2. hivyo hivi 
    3. hivi vivi
    4. vivi hivi
18. Jaza pengo kwa neno sahihi:
    Mama alienda shambani na alishinda kuko huko mchana -
    1. kutua 
    2. kutwa 
    3. kutwaa 
    4. kucha
19. Ni yupi mpangilio uletao mfululizo ufaao wa wakati?
    1. Alfajiri, asubuhi, adhuhuri, alasiri magharibi
    2. Alasiri, asubuhi, alfajiri, magharibiadhuhuri
    3. Asubuhi, alfajiri, alasiri, adhuhuri,magharibi.
    4. Alfajiri, asubuhi, alasiri, adhuhuri,magharibi
20. Umbo hili ni
    
    
    1. duara
    2. mche
    3. mpira 
    4. duara dufu
21. Mnyama ana manyoya mwilini, naye binadamu ana 
    1. nywele 
    2. malaika 
    3. ndewe 
    4. mashamba
22. Tegua kitendawili hiki:
    Mava hapo mava pale
    1. kifo
    2. kioo
    3. kumetamcta
    4. kivuli
23. Kutangaza kwa sauti kubwa ni
    1. kupiga maji
    2. kupiga mayowe
    3. kupiga mbiu
    4. kipiga domo
24. Chagua kinyume cha sentensi ifuatayo:
    Kitindamimba alifurahi sana.
    1. Kifunguamimba alifurahi sana. 
    2. Kitindamimba alikasirika sana, 
    3. Mwanambee alifurahi sana. 
    4. Mwanambee alikasirika sana.
25. Kanusha: Nimekula nikashiba
    1. Sijala nikashiba.
    2. Sijakula nikashiba.
    3. Sijala wala kushiba.
    4. Sikula wala kushiba.
26. Jaza pengo kwa usahihi:
    Nyinyi               mli             tualika karamuni.
    1. ndinyi/o
    2. ndiwo/ wo
    3. ndio/o
    4. ndio/ ye
27. Tunasema shungi la nywele                la kuni pia                 la mchanga.
    1. chane/ tita
    2. tita/ fungu
    3. shado/koja
    4. kicha/ bumba
28. 3, 7, 17, 31 na 43 ni baadhi ya nambari
    1. tasa
    2. shufwa 
    3. chanya 
    4. witiri
29. Kamilisha sentensi kwa usahihi:
    Mahali hapa palifyekwa
    1. pakafyekana
    2. pakafyekeshwa
    3. pakafyekela
    4. pakafyekewa
30. Katika milioni sita kuna laki ngapi?
    1. Sita
    2. Sitini
    3. Elfu sita
    4. Mia sita

Soma kifungu kifuatacho kisha ujibu maswali 31 mpaka 40.
Mlango ulibishwa. Bakari akachungulia kwenye tundu la mlangoni. Akaona mwanamke na mwanamume wamesimama wamebeba matunda. “Baba na mama wako?" waliuliza watu wale wawili. "La, hawapo, wameenda sokoni," Bakari alijibu,
“Basi watakapokuja wasalimie na uwape matunda haya na kuku huyu," wakamaliza. "Ngojeni niwapokee, insiende tafadhali." Bakari alisema huku akifungua mlango. Kufumba na kufumbua, Bakari alijikuta amewekewa bastola kichwani. “Funga mdono wako ukitaka usalama wako, ng'ombe wewe. Nyinyi mnashiba na watu wafa njaa!" Alisema mwanamume yule kwa ghadhabu. "Pesa, dhahabu na vyombo vya mama yako viko wapi?" Mwanamke aliuliza huku akizaba Bakari makofi mawili mazito. Bakari akamwonyesha kila kitu kwani roho yake ilikuwa mikononi, alikuwa hajijui hajitambui!
Wezi wale wawili wakaisafisha nyumba na kuifanya msikiti. Wakampulizia Bakari dawa ya usingizi. Papo hapo akaanguka na kulala fofofo!

31. Bakari alikuwa na nani nyumbani?
    1. Pekee
    2. Bibiye
    3. Rafiki yake
    4. Mama  na baba
32. Watu wale wawili waliuliza akina nani?
    1. Baba
    2. Wazee
    3. Baba na mama
    4. Mama
33. Ni nini kilichomfanya Bakari afungue mlango?
    1. Alishurutishwa kufanya hivyo.
    2. Zawadi alizoambiwa ni za wazazi wake.
    3. Alitaka kuwaona wageni wale vizuri.
    4. Aliwaona mwanamume na mwanamke.
34. Bakari alipigwa makofi na nani?
    1. Mamake
    2. Rafikiye 
    3. Mwanamume yule 
    4. Mwanamke yule
35. "Kufumba na kufumbua' ina maana gani?
    1. Hapo hapo
    2. Mara kwa mara 
    3. Baadaye 
    4. Kwa haraka kabisa
36. Kumpokea mtu ni kufanya nini?
    1. Kumchukia 
    2. Kumkaribisha 
    3. Kumwongelesha 
    4. Kumfungulia mlango
37. Kuwa roho mkononi ni sawa na kusema
    1. kuwa karibu kufa. 
    2. kuwa na woga zaidi. 
    3. kwenda na roho kwenye mkono. 
    4. kubeba roho kwenye mkono.
38. Wezi walilalamikia nini?
    1. Kutofunguliwa mlango. 
    2. Wao kushiba na watu kufa kwa njaa. 
    3. Kutokuweko na wazazi. 
    4. Kutopata dhahabu, vy'ombo na pesa.
39. Wezi hawa wangeshikwa wakiiba tungewaambia methali gani? 
    1. Siku za mwizi ni arubaini.
    2. Mtaka yote hukosa yote.
    3. Bendera hufuata upepo.
    4. Mtegemea cha nduguye hufa masikini.
40. Neno ghadhabu lina maana gani kuligana na ufahamu? 
    1. Elekeza 
    2. Haraka kabisa 
    3. Hofu kubwa 
    4. Kukasirika

Soma kifingu kifuatacho kisha ujibu maswali 41 mpaka 50.

Simu ni chombo cha watu cha kuwasiliana. Simu hutumia mawimbi ili kupokea sauti au picha. Kuna aina mbili za simu. Rununu na simu ya ofisi.
Stepford Press and Publishers, 2021
Simu ya ofisi au simu ya nyumbani mara nyingi hutumiwa ofisini ama nyumbani. Simu hii huwekwa mahali fulani maalum katika ofisi. Simu hii huwekwa katika mapokezi. Inapopigwa, huwezi kuona nambari ya anayepiga.
Rununu pia huitwa simu tamba, selula au rokono. Rununu ni simu ndogo ambayo unaweza kuibeba mahali popote unapoenda. Rumunu hutuinia simu kadi. Pia hutumia kadihela ili kupata muda wa maongezi. Manufaa ya rununu ni tumbi tumbi. Hata kama ni ndogo wahenga walisema usione wembamba wa reli, gari moshi hupita.
Manufaa ya rununu ni kuwa huweza kutuma arafa. Arafa ni ujumbe mfupi unaotumwa kwa njia ya kuandika. Pia, hutumika katika biashara kwa kutuma pesa za kununua bidhaa.
Simu pia hutumika kuwapa watu ajira kwa kuajiriwa katika duka la M-pesa, kuuza rununu na vifaa vyake. Watu wengine huzitengeneza simu zilizoharibika kwa malipo na wao hupata ajira.
Hakuna kizuri kisichokuwa na hila. Rununu ina hasara pia. Inaweza kutumiwa na waovu kuwaibia watu pesa. Aidha kutuma ujumbe wa chuki, matusi na picha chafu zisizofaa.
Daima, tutumie rununu kwa uangalifu mkubwa tusije tukajuta majuto ya mjukuu ambayo huja baadaye.

41. Simu ndogo ambayo mtu anaweza akatembea nayo mahali popote inaitwa 
    1. simu tamba 
    2. simu ya nyumbani 
    3. simu ya ofisi 
    4. arafa
42. Rununu ni kifaa cha
    1. maliasili 
    2. ajira 
    3. teknolojia 
    4. madini
43. Rununu pia haiitwi
    1. ofisi 
    2. selula 
    3. rukono 
    4. simu tamba
44. Kadi ambayo hununuliwa yenye nambari fulani za rununu ambazo mtu hutumia kwa kitambulisho chake pekee huitwa
    1. ajira 
    2. kadi 
    3. simu kadi 
    4. simu hela
45. Ipi si manufaa ya rununu?
    1. Kutuma arafa.
    2. Kuwapa watu ajira.
    3. Kuwaibia watu pesa. 
    4. Kupata pesa kwa kutengeneza rununu zilizoharibika.
46. Manufaa ya rununu ni tumbi tumbi.
    Maana ya tumbi tumbi ni
    1. si tele 
    2. chache 
    3. nyingi 
    4. haba
47. Maana ya neno ‘ajira' ni
    1. Kazi 
    2. pesa 
    3. malipo 
    4. hela
48. Ni methali gani inalingana na maelezo haya: Rununu, hata kama ni kifaa kidogo, kina faida nyingi? 
    1. Enga kabla ya kujenga. 
    2. Hakuna kizuri kisichokuwa na ila. 
    3. Majuto ni mjukuu huja kinyume. 
    4. Usione wembamba wa reli gari moshi hupita.
49. Mojawapo ya hasara za rununu ni
    1. kuuza rununu na vifaa vyake kwa malipo kwenye duka la simu kama mfanyi kazi.
    2. kuwasiliana na marafiki.
    3. kutuma ujumbe wa chuki na matusi. 
    4. kuajiriwa katika duka la M-pesa.
50. Kichwa mwafaka cha kifungu hiki ni
    1. Kadihela 
    2. Rununu 
    3. Mawasiliano 
    4. Arafa

INSHA
Umepewa dakika 40 kuandika insha yako.
HASARA ZA MMOMONYOKO WA UDONGO

MARKING SCHEME

1. A
2. B
3. C
4. D
5. A
6. C
7. B
8. A
9. B
10. D
11. C
12. B
13. A
14. B
15. D
16. C
17. D
18. B
19. A
20. B
21. A
22. D
23. C
24. D
25. C
26. C
27. B
28. A
29. C
30. B
31. A
32. C
33. B
34. D
35. B
36. B
37. A
38. B
39. A
40. D
41. A
42. C
43. A
44. C
45. C
46. C
47. A
48. D
49. C
50. B

KISWAHILI
GREDI YA 5
MWISHO WA MUHULA WA 3

MAAGIZO.

• Hii karatasi ina sehemu sita kuu.
• Jibu maswali yote ku lingana na maagizo.

Maswali

SEHEMU 1: Mazungumzo ya ana kwa ana (Alama 5)

Ni asubuhi na mapema unaelekea shuleni, kisha unamkuta mzee mgongwe barabarani akid edema.

1. Ni kitu kipi utakachokifanya unapokutana na mzee huyu?
2. Eleza salamu utakazomuamkua mzee?
3. Mzee atajibu vipi?
4. Utamsaidiaje mzee ili afike alipokuwa akienda?
5. Taja watu katika jamii wanaohitaji msaada wetu

SEHEMU 2: Ufahamu wa kusikiliza( Alama 4)
Msikilize walimu akisoma kifungu kifuatacho kisha ujibu maswali yanayofuata.

Siku moja Mwanasiti alipokuwa akichanja kuni alijikata kisigino chake na shoka. Damu ilianza kububujika kwa kasi. Mamake alichukua gari lao na kumpeleka hospitalini.Alipofika hospitalini alibebwa na kupelekwa kwa daktari. Daktari alimdunga sindano ya kuzima kutoka kwa damu, kisha akashona kile kidonda na kutia bendeji. Mwanasiti alipomaliziwa alionywa na daktari kuwa awe makini anapotumia shoka au vitu vyenye makali. 

1. Unadhani mwanasiti alipofika hospitalini alibebwa kwa
2. Jina jingine la daktari ni
3. Taja vifaa vingine viwili ambavyo daktari alitumia kumtibu Mwanasiti?
4. Ni onyo lipi alilopewa Mwanasiti?

SEHEMU 3: Kusoma kwa sauti (Alama 15)
Soma kifungu kifuatacho kwa sauti.

Sikukuu ya Madaraka nchini Kenya huwa tarehe moja, Juni. Siku hii ni ya muhimu sana katika nchi yetu. Wananchi hujumuika katika maeneo mbalimbali kusherehekea ukombozi wetu kutoka kwa wakoloni. Nchi yetu ilikuwa imetawaliwa na wakoloni na mabeberu miaka hamsini na minane iliyopita.

Wengi wa wale waliopigania uhuru katika nchi yetu hukumbukwa siku hii. Wengine hutajwa na kupewa zawadi na raisi wa jamhuri ya Kenya. Wengine hupewa makao. Wale waliopoteza maisha wakati wa ukombozi mabango hujengwa ili kuwakumbuka.

Sisi kama wananchi wazalendo ni lazima tutimize amani. Tuhakikishe kila mmoja wetu ana uhuru wake. Kila jimbo limepewa siku yake ya kuadhimisha sherehe hizi eneo lao. Lengo kuu ni kuwaleta Wakenya pamoja.

SEHEMU 4: Ufahamu wa kusoma
Soma kifungu kifuatacho kisha ujibu maswali.

Chausiku ni msichana mrembo na mwenye umbo la kuvutia. Ni kitinda mimba katika familia ya Mzee Sonu na Bibi Washuka. Msichana huyu ana tabia ya kupendeza. Huwaheshimu wakubwa na wadogo. Akitumwa na mamake yeye huenda bila kupinga. Katika familia yake yeye ndiye mtoto ndiye amesoma hadi darasa la tano. Wengine wote walikwamilia madarasa ya chini na wengine ya chekechea.

Wazazi wake wanampenda sana. Kila mara wanamhimiza awe mwenye hekima na kufanya bidii masomoni. Shuleni, Chausiku anabobea katika masomo na michezo mbalimbali. Mwalimu wake wa darasa anajivunia kuwa na mwanafunzi ambaye hulka yake inatamaniwa na wengine shuleni. Chausiku alichaguliwa kuwa kiranja wa darasa la tano. Kila Ijumaa hukutana na wenzake na kupanga mikakati ya kufaulu masomoni. Kwa kweli mtoto umleavyo ndivyo akuavyo. Chausiku anapendwa na wanafunzi si wa darasa lake tu bali shule nzima na hata walimu wanampenda.

Maswali

1. Taja sifa mbili za Chausiku?
2. Ndugu zake Chausiku walifika madarasa gani?
3. Ni kitu gani wazazi wake Chausiku walikuwa wakimhimiza kila mara?
4. Chausiku alichaguliwa kama?
5. Andika methali ingine yenye maana sawa na mtoto umleavyo ndivyo akuavyo?
6. Ipe hadithi mada inayoifaa?

SEHEMU 5: Sarufi (Alama 20)

Andika wingi wa nomino hizi.

1. upishi
2. uwele
3. uzi
   
   Kamilisha methali hizi.
4. Mchumia juani
5. Mvumilivu hula
6. Subira huvuta
   
   Tunga sentensi ukitumia maneno haya. 
7. Barabara
8. sketi
9. kofia
   
   Andika katika umoja.
10. Vyandarua vimereruka
11. Vyakula vimeiva
12. Vyungu vimepasuka
    
    Akifisha sentensi zifuatazo.
13. mama alijipamba kwa herini mkufu na bangili
14. je mtafungua shule siku gani
15. nampenda paka wangu niliyemnunua nchini burundi
    
    Pigilia msitari nomino za dhania.
16. mwalimu, bidii, kimbia, safi, mlango, uhodari
    
    Tazama picha kisha utaje nomino ya kundi hilo.
    
    
17.       
    
18.        
    
    
    
19.       
    

SEHEMU 6: Kuandika(Alama 10)
Tazama picha hii kisha uandike insha fupi kuihusu.

Mwongozo wa kusahihisha 

SEHEMU A
Sehemu 1: Tathmini
Sehemu 2: Ufahamu wa kusikiliza tathmini
Sehemu 3: Tathmini
Sehemu 4: Ufahamu wa kusoma

1. Mrembo na mwenye umbo la kupendeza mwenye heshima
2. Ya chini na chekechea
3. Awe mwenye hekima na kutia bidii
4. Kiranja wa darasa la tano
5. Mti ukunje ungali mbichi
6. Chausiku

SEHEMU 5: Sarufi

1. mapishi
2. mawele
3. nyuzi
4. hulia kivulini
5. mbivu
6. heri
7. sentesi iwe kamilifu
8. sentesi iwe kamilifu
9. sentesi iwe kamilifu
10. Chandarua kimeraruka
11. Chakula kimeiva
12. Chungu kimepasuka
13. Mama alijipamba kwa herini, mkufu na bangili
14. Je, ni siku gani mtafungua shule?
15. Nampenda paka wangu niliyemnunua nchini Burundi
16. Bidii, safi, uhodari
17. Kundi la magari
18. Tita la kuni
19. Kundi la magari

SEHEMU 6: Kuandika

Mtungo ni alama kumi. angazia kanuni za usahihishaji wa mtungo kama hati, mtiririko, uasilia na ubunifu.

Soma vifungu vifuatavyo. Vina nafasi 1 mpaka 15. Kwa kila nafasi umepewa majibu manne hapo. Jaza kila pengo kwa kuchagua lifaalo zaidi

Kuna njia 1                za kuhakikisha kuwa tuna afya bora. Kwa 2               , tunashauriwa kula chakula 3                , kufanya mazoezi, kujiepusha na 4                na kutafuta matibabu tukiwa wagonjvva. Mtu akiwa mgonjwa, 5                kufanya kazi wale kusoma kwa njia inayofaa. Kipindupindu, kichocho na kuendesha ni baadhi ya 6                ambazo husababishwa na 7                usafi wa mwili na mazingira. Kila 8                ana jukumu la kuhakikisha kuwa mwili wake ni safi, anakula chakula safi na kuishi mahali safi. Wadudu hatari kama vile 9                nao hushambulia vidole vya mtu anayeishi mahali penye uchafu. Sote tujiepushe na uchafu.

1.      
   1. ambazo
   2. mengi
   3. mingi
   4. nyingi
2.        
   1. vile
   2. kuwa
   3. sababu
   4. mfano
3.        
   1. inayofaa
   2. kinachofaa
   3. linalofaa
   4. vinavyofaa
4.        
   1. madawa ya kulevya
   2. dawa ya kulevya
   3. dawa za kulevya
   4. madawa za kulevya
5.        
   1. anaweza 
   2. hawezwi
   3. hawezi
   4. hawawozi
6.        
   1. magonjwa
   2. ndwele
   3. ugonjwa
   4. maradhi
7.        
   1. kutozingatia
   2. kuzingatia
   3. kujua
   4. kutojua
8.        
   1. moja
   2. kimoja
   3. umoja
   4. mmoja
9.        
   1. tekenya
   2. mende
   3. kunguni
   4. chawa